Ἡ Μεγαλόχαρη

ἀπό ἐδῶ

" Ἡ εὕρεσις τῆς εἰκόνος τῆς Τήνου καί ἡ ἀνέγερσις τῆς Ἐκκλησίας" 

Τοῦ Φάνη Μιχαλοπούλου, 

ἐφημερίς " ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" , 15 Αὐγούστου 1957   

Ἡ κατάληψις τῆς Τήνου (1715) -  φωτό-

Ἡ Τῆνος ὑπῆρξε τό τελευταῖο νησί τοῦ Αἰγαίου πού ἔπεσε στά χέρια τῶν Τούρκων τό 1715. Ὕστερα ἀπό γενναία ἀντίσταση τῶν Βενετῶν κι᾿ἰδἰως τῶν Ἑλλήνων χωρικῶν,πού πολέμησαν παλληκαρίσια γιά τόν τόπο τους, ὁ τελευταῖος ἐκεῖνος προμαχῶνας τῆς Χριστιανοσύνης γονάτισε στήν δύναμιν τῶν ὀθωμανῶν. Ἡ Τῆνος ἦταν μία μικρή ὄαση μέσα στήν ἀπέραντη θάλασσα τῆς ὀθωμανικῆς αυτοκρατορίας πού δέσποζε σ᾿ὁλὀκληρη τήν Ἀνατολή. Γιά τοῦτο πολλοι κατέφευγαν ἐκεῖ ἀπό τήν Πελαοπόννησον,τή Στερεά,τά νησιά καί αὐτή τήν Μικρά Ἀσία,γιατί τούς πίεζαν οἱ Τοῦρκοι εἴτε γιά διαφόρους ἄλλους λόγους. Ὁ πληθυσμός της αὐξήθηκε καί στά τελευταῖα χρόνια τῆς Βενετικῆς διοικησης ἀνέβηκε στίς 30.000 ψυχές.

Ὁ καθολικισμός ἦταν βαθιά ῥιζωμένος στήν Τῆνο καί προπαγάνδιζε μέ φανατισμό ὄχι μόνον στά χωριά μά καί σ᾿ὅλα τά γύρω νησιά. Γενικῶς μποροῦμε νά ποῦμε πώς ἠ Τῆνος ὑπῆρξε τό κέντρο τῆς παπικῆς προπαγάνδας σ᾿ὁλόκληρο τό Αἰγαῖο. Ἡ δυτική ἐκκλησία εἶχε διορίσει ἰδιαίτερο επίσκοπο, μέ πολλές εκκλησίες στήν δικαιοδοσία του,μέ πολλά εἰσοδήματα καί πολλά προνόμια. Ὁ καθολικός ἐπίκσοπος τοῦ νησιοῦ ἀσκοῦσε πραγματική ἠγεμονία ὄχι μόνον ἀνάμεσα στούς δυτικούς μά καί σ᾿αὐτούς τούς Ῥωμηούς. Ἡ ἐκλογή τοῦ Ἕλληνα πρωτοπαππᾶ ἦταν στά χέρια του. Προτοῦ διορισθεῖ ἔπρεπε νά ἐξετασθεῖ λεπτομερέστατα ἀπό τόν καθολικό ἐπίσκοπο !!

ἀπό ἐδῶ

 Γιά τοῦτο ὅταν ἡ Τῆνος κυριεύθηκε ἀπό τούς τούρκους, οἱ Χριστιανοί ἀνακουφίστηκαν. Πῆραν πολλά διοικητικά προνόμια καί θρησκευτικῶς ἀπελευθερώθηκαν ἀπό τήν πίεση τοῦ δυτικοῦ κλήρου. Τό Πατριαρχεῖο μάλιστα τῆς Κωνσταντινουπόλεως θέλοντας νά ἐνισχύσει τό θρησκευτικό αἴσθημα τῶν ὀρθοδόξων κατοίκων ἀνασύστασεν ἀμέσως τήν ἐπισκοπή Τήνου πού εἶχαν καταργήσει οἱ Βενετοί καί τό 1810 προβίβασε τήν ἐπισκοπή σέ Μητρόπολη,πού διατηρήθηκε ἕως τό 1833. Μ᾿ὅλο τοῦτο ἡ δράση τῆς δυτικῆς προπαγἀνδας δέν ἔπαψε. 

Ἀλλ᾿ἕνα εὐτυχέστατο γεγονός πού συνέβηκε τό 1823 στό νησί ἀνύψωσε τήν Τῆνο σέ μεγάλο κέντρο τῆς ἀνατολικῆς χριστιανοσύνης ὅπως ἦταν στήν ἀρχαιότητα ἡ Δῆλος κι᾿οἱ Δελφοί καί τό γεγονός αὐτό ὑπῆρξεν ἡ εὕρεσις τῆς εἰκόνας τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου,συνενωμένης μέ τόν Εὐαγγελισμό τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ. Ἡ εὕρεση τοῦ Ἱεροῦ αὐτοῦ κειμηλίου συνδέεται μέ τήν μεγάλη Ἐπανάσταση τοῦ 1821 καί χρονικῶς συμπίπτει μ᾿αὐτή τήν ἔναρξη τοῦ Ἀγῶνα. Ἄν πιστέψουμε στόν Διονύσιο Πύρρο τόν Θεσσαλό πού συνέταξε τήν ἱστορία τῆς εὑρέσεως τῆς εἰκόνος καθώς κι᾿ἐκεῖνο τῆς οἰκοδομῆς τοῦ Ναοῦ, εὐθύς μέ τούς χαρμόσυνους ἤχους τῆς Ἐπαναστάσεως θεϊκά σημεῖα εἰδοποίησαν γιά τήν ὕπαρξιν τῆς  θαυματουργῆς εἰκόνος στήν Τῆνο.

ἀπό ἐδῶ ὅπου μπορεῖτε νά τό διαβάσετε. 

Σέ σπανιώτατο βιβλίο τοῦ Πύρρου Θεσσαλοῦ, πού φέρει τόν τίτλον « Περιήγησις ἱστορική καί βιογραφία Διονυσίου Πύρου τοῦ Θεσσαλοῦ,ἐν αἴς προσετέθη καί ἡ καταγραφή τῆς πόλεως τῶν Ἀθηνῶν καἰ τῆς εὑρεθείσης Ἁγίας εἰκόνος τῆς Εὐαγγελιστρίας καί τῶν θαυμάτων αὐτῆς ἐν Ἀθήναις 1848»,ὑπάρχουν τά ἐξῆς σχετικά μέ τήν εὕρεσιν τὴς εἰκόνος πού δέν περιέχονται στό φυλλάδιο τῆς Βενετίας (1833).«Κατά τό 1821,ἔτος εἰς τήν ἀρχἠν τῆς Επαναστάσεως, ἡ Θεοτόκος Μαριάμ ἐφάνη κατ᾿ὄναρ εἰς τινα ἁπλοῦν γέροντα κηπουρόν, μπάρμπα Μιχάλη ἐτῶν 80, καί τοῦ λέγει νά ὑπάγῃ στά χωράφια τοῦ Ἀντωνίου Δοξαρᾶ, ἔξω τῆς πόλεως καί νά σκάψῃ καί νά εὕρη μίαν εἰκόνα αὐτῆς. Οὔτως δέ καταπείσας τινας χριστιανούς ἔσκαψαν ὀλίγον καί βρῆκαν μόνον μερικά ἀρχαῖα τοῦβλα καί μή εὑρόντες εἰκόναν ἀνεχώρησαν. Ὁ γέρων αὐτός ἦτο μέν ἁπλός τόν τρόπον,πλήν εὐλαβής εἰς τα Θεῖα, μ᾿ὅλο τοῦτο αὐτός ἐκήρυσσε τό ὄραμά του,πλήν οὐδείς τόν ἐπίστευε,διότι ἐφάνησαν ὡς λῆρος τά ρήματα αὐτοῦ. ( σελ. 160-161) .

Τόν Ἰούλιο τοῦ 1822 νέα σημεῖα φάνηκαν στή μοναχή Πελαγία,πού μόναζε στό μοναστῆρι τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στήν Τῆνο. Κάποια Κυριακή,στά χαράματα,εἶδε στόν ὕπνο της μία γυναίκα «περιβεβλημένην ἄρρητον δόξα καί λαμπρότητα. Καλέσασα δε αὐτήν ἐπρόσταξε νά ἀπέλθη εἰς ἕνα τῶν προκρίτων τῆς πόλεως ἐπίτροπον τοῦ ἰδίου Μοναστηρίου. Σταματέλλον Καγκάδην ὀνομαζόμενον κελεύουσα τοῦτον νά ξεσκεπάσει τόν οἶκον της χωσμένον εἰς τό χωράφι τοῦ Ἀντωνίου Δοξαρᾶ πλησίον τῆς πόλεως καί νά ἐπιστατἠσῃ ὁ ἴδιος διά νά ἐγερθῇ λαμπρός καί μεγαλοπρεπής Ναός. »

Ὕστερα ἀπό ἑπτά ἡμέρες ἡ ἴδια Πελαγία βλέπει στόν ὕπνο της τό ἴδιο ὄνειρο καί πάλι δέν εἶπε τίποτε στίς καλογρηές τοῦ Μοναστηρίου.  Τήν τρίτη τέλος Κυριακή : « Φαίνεται εἰς αὐτήν ἡ αὐτή γυνή ἐλέγχουσα μετ᾿ὀργῆς τήν ἀπείθειαν αὐτῆς καί φοβερίζουσα ἄν καί τήν τρίτην παρακούση. Ὅλη ἔντρομη ἡ Πελαγία ἦλθε,τρέχοντας εἰς τήν Ἡγουμένην διηγουμένη μετά φόβου καί τρόμου εἰς αὐτήν τό ὄραμα. Ἡ δέ ἐπρόσταξεν αὐτήν νέ ἔλθη εἰς τόν Ἐπίτροπον τοῦ ὁποίου τό ὄνομα ἐφανέρωσεν εἰς αὐτήν ἡ Παναγία καί νά διηγηθῇ πρός αὐτόν τά πάντα μέ ὅλην τήν ἀκρίβειαν».

( ἀριστερά : Ἡ εἰκών τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου,στήν Τῆνο. Ἀπό ἐδῶ )                                Ἡ Πελαγία πῆγε στόν Καγκάδη καί μαζύ πορεύτηκε στόν τότε Μητροπολίτη Γαβριήλ πού υἱοθέτησε τήν ἰδέα τῆς ἐκσκαφῆς στό χωράφι τοῦ Δοξαρᾶ. Ἔβγαλε μάλιστα καί ἐγκύκλιο καί προέτρεψεν ὅλους εἴτε νά συνεισφέρουν στό ἔργο χρηματικῶς εἴτε νά ἐργασθοῦν ἄνευ πληρωμῆς. Και πραγματικῶς τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1821 ἄρχισε ἡ ἐκσκαφή καί ἔφτασε σέ ἀρκετό βάθος. Τότε ἀπεφασίσθη νά κτισθῆ ἐκεῖ ναός στό ὄνομα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς γιατί τό πηγάδι τοῦ νάρθηκα τῆς παλαιᾶς ἐκκλησίας εἶχε ἄφθονο νερό καί συγχρόνως μέ σκάψιμο ἀνάβλυσε σπουδαία πηγή στά θεμέλια. Σέ λίγο ὁ ναός τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς τελείωσε. Ἀλλά στίς 30 Ἰανουαρίου 1823,ὁ ναός τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς χρειάστηκε κάποιες διορθώσεις. Ἀνήμερα τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ἐνῷ ἔσκαβαν μερικοί εργάτες βρῆκαν τήν εἰκόνα. Νά, πῶς περιγράφει τό γεγονός ὁ Πύρρος Θεσσαλός : 

« Ἐνῷ ἦταν ἡ ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν,ἐργαζόμενοι πολλοί ἐργάτες ἐδιόρθωσαν τό ἔδαφος τοῦ ναοῦ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς,σκάπτοντες δέ βαθύτερον εὗρον τήν ζητουμένην ἁγίαν εἰκόνα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου μακράν μιαν ὀργιάν πρός δυσμάς τοῦ φρέατος,σκάπτοντας ὅμως οἱ ἐργάται ἐκτύπησαν μέ τήν σκαπάνην τήν εἰκόνα καί τήν ἔσχισαν εἰς τό μέσον πλήν ἡ εἰκών τῆς Θεοτόκου καί τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ δέν ἐβλάφθησαν,μ᾿ὅλον τοῦτο ὄπισθεν ἡ εἰκών ἦταν κατακεκαυμένη ὑπό τοῦ πυρρός καί κεκαλυμένη ὑπό γῆς. Τό μῆκος τῆς ἁγίας αὐτῆς εἰκόνος εἶναι σχεδόν δύο σπιθαμαί καί πλάτο μία καί ἤμισυ. Ὅταν εὑρέθη ἡ ἀγία αὔτη εἰκών ἦταν περί τήν μεσημβρίαν καί οἱ κάτοικοι άκούσαντες τότε ἅπαντες ἔτρεξαν εἰς προσκύνησιν αὐτῆς». ( σελ. 163-164)

Ἀπό τήν στιγμή αὐτή ἀποφασίστηκε νά χτιστῇ νέα μεγαλύτερη ἐκκλησία στό ὄνομα τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου καἰ στήν ὁποία θ᾿ἀφιέρωναν τήν εἰκόνα. Καί πραγματικῶς κάλεσαν τόν διάσημο πρακτικό ἀρχιτέκτονα Στρατῆ ἀπό τήν Σμύρνη καί τοῦ ἀνέθεσαν νά κάνῃ τό σχέδιο. 

Ὁ Στρατῆς ἐργάστηκε μέ ἔμπνευση κι᾿ἐνθουσιασμό καί σέ λίγες ἠμέρες τελείωσε τό σχέδιο καί τό κτίσιμο ἄρχισε ἀμέσως. Πολλοί κάτοικοι πρόσφεραν χρήματα,ἄλλοι δούλευαν χωρίς νά πέρνουν μεροκάματα κι᾿ἄλλοι ἔδιναν διάφορα ἀντικείμενα.Ὅταν ὅμως μαθεύτηκαν οἱ θαυματουργές δυνάμεις τῆς εἰκόνος τότε πολλοί ἀπό τόν ἔξω Ἑλληνισμό καί κυρίως τῶν νησιῶν ἔκαναν μεγάλες δωρεές κι᾿ἔτσι ἡ οἰκοδομή περατώθηκε σ᾿ἐλάχιστο σχετικῶς διάστημα,μέσα σ᾿ἕνα μόλις χρόνο,πρᾶγμα ἀξιοθαύμαστο γιά τήν ἐποχή ἐκείνη. 

ἀπό ἐδῶ

Ἡ ἐκκλησία χτισμένη ὅλη ἀπό μάρμαρα τῆς Δήλου καί τῆς Πάρου εἶναι τό πρῶτο ἀξιόλογο ἀρχιτεκτονικῶς μνημεῖο τοῦ ἀπελευθερωμένου ἔθνους καἰ κατασκευάστηκε κατά τήν διάρκεια τῶν πρώτων χρόνων τὴς Ἐπαναστάσεως μέσα στήν ἀγωνία,μέσα στίς στερήσεις καί στίς τραγικότητες τοῦ Ἀγῶνα. Ἕνας ἀπό τούς αὐστηρότερους μά καί τούς καλύτερους ἀρχιτέκτονες τῆς πατρίδος μας,ὁ πολύς Λύσανδρος Καυτατζόγλου θεωροῦσε τό Ναό τῆς Εὐαγγελιστρίας σάν « ἕνα ἀπό τά χαρακτηριστικώτερα ἔργα, πού ἔγιναν στήν Ἑλλάδα,ὕστερα ἀπό τήν ἀπελευθέρωση,ἀνώτερο κι᾿ἀπό τήν Μητρόπολη τῶν Ἀθηνῶν, κι᾿ἀπό αὐτό τόν ναό τῶν καθολικῶν κι᾿ἀπ᾿αὐτή τήν Χρυσοσπηλιώτισσα ὡς ἐκφράζων τήν ἐποχήν τοῦ Ἱεροῦ ἡμῶν Ἀγῶνος ὡς ὤν τό μόνον καί κύριον μνημεῖον,τό ἀνεγερθέν ὑπό τήν κλαγγήν τῶν ὅπλων ».  ( Καλλιτεχνική Ἐξέτασις κ.λπ. Ἐν Ἀθήναις 1865,σελ. 68).

Ὁ Ναός συνδυάζει τό μετεγενέστερο βυζαντινό ρυθμό,τροποποιημένο καί προσαρμοσμένο στήν παράδοση τῆς τουρκοκρατίας,μέ πολύ δόση ἐλευθερίας.Κι᾿ὅμως ποιός μελέτησε ἀρχιτεκτονικῶς τό μνημεῖον αὐτό, τό πρῶτο ἔργο τῆς ἀναγεννημένης Ἑλλάδος ; Ἀλλά ξεχνῶ : ἀρχιτεκτονικῶς ἡ Ἀθήνα ἔμοιαζε ἄλλοτε μ᾿ἕνα δρόμο τοῦ Βερολίνου, σήμερα μ᾿ἕναν τῆς Νέας Ὑόρκης. Τόση δουλική μίμηση ὑπάρχει στά μυαλά τῶν ἀρχιτεκτόνων,τὀση ἔλλειψη πνεύματος καί μιᾶς πρωτότυπης γραμμῆς,σ᾿ὅ,τι χτίζεται καί ξεχτίζεται στήν Ἀθήνα ... Καί αὐτά μπροστά στήν Ἀκρόπολη... 

Φάνης Μιχαλόπουλος 

Ο ρυθμός του ναού είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Επικεφαλής της οικοδόμησης ήταν ένας σπουδαίος επιστήμονας της εποχής, ο Ευστράτιος Εμμανουήλ Καλονάρης, ο «Σμυρναίος», ο οποίος είχε γεννηθεί στη Σμύρνη και είχε καταγωγή από την Τήνο. Υπέγραφε ως «Ευστράτιος Σμυρναίος» στις δύο κτητορικές επιγραφές που βρίσκονται η μία στο ημικυκλικό υπέρθυρο της κυρίας εισόδου και η άλλη στην αρχιτεκτονική πλάκα της κόγχης του ιερού. Ο Ευστράτιος ο Σμυρναίος σχεδίασε τον ναό, μαζί με τα αρχικά του προσκτίσματα, το (πρώτο) καμπαναριό, τα αρχιτεκτονικά διακοσμήματα και διηύθυνε τις εργασίες. Ακολουθώντας τα αρχιτεκτονικά πρότυπα του νησιού και εντάσσοντας σε αυτά καινοτομίες από τη δυτική και τη μικρασιατική παράδοση, δημιούργησε ένα μοναδικό οικοδόμημα, ειδικά σχεδιασμένο να δέχεται προσκυνητές. ..( ἐδῶ) -φωτό- 

Μέ τό καλό νά ἑορτάσουμε,ὅλοι ( τό ἐννοῶ ΟΛΟΙ) τήν μεγάλη αὐτή ἑορτή τῆς Χριστιανοσύνης ! Τήν βοήθεια,εὐλογία καί φώτισίν Της νά ἔχομε ! 

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ 

Καί σ᾿ὅλους τούς ἑορτάζοντες : Παναγιώτης,Παναγιῶτα, Μαρία,Μάριος, Δέσποινα τίς ὁλόθερμες εὐχές μου ! 

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ! 

Ἡ Πελασγική