Πῶς ἡ Δύσις ἔβαλε τήν φωτιά στήν Μέση Ἀνατολή

 

Τοῦ Fyodor Lukyanov

Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν, η οποία ξεκίνησε την περασμένη Παρασκευή, είναι το αποκορύφωμα σχεδόν 25 ετών αδιάκοπου μετασχηματισμού σε όλη τη Δυτική Ασία. Αυτός ο πόλεμος δεν γεννήθηκε από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε μπορεί να εξηγηθεί από απλοϊκές ηθικές διχογνωμίες. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι το φυσικό αποτέλεσμα μιας σειράς λανθασμένων υπολογισμών, παρερμηνευμένων φιλοδοξιών και κενών εξουσίας.

Δεν υπάρχουν σαφή διδάγματα που μπορούμε να αντλήσουμε από το τελευταίο τέταρτο του αιώνα. Τα γεγονότα ήταν πολύ ασύνδετα, οι συνέπειες πολύ αντιφατικές. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τους έλειπε η λογική. Αν μη τι άλλο, το χάος που εκτυλίσσεται είναι η πιο συνεκτική απόδειξη για το πού έχουν οδηγήσει ο δυτικός παρεμβατισμός, η ιδεολογική αφέλεια και η γεωπολιτική αλαζονεία.

Κατάρρευση του Πλαισίου

Για μεγάλο μέρος του 20ού αιώνα, η Μέση Ανατολή διατηρήθηκε μέσα σε ένα εύθραυστο αλλά λειτουργικό πλαίσιο, που καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη δυναμική του Ψυχρού Πολέμου. Οι υπερδυνάμεις υποστήριζαν τα τοπικά καθεστώτα και η ισορροπία -αν και κάθε άλλο παρά ειρηνική- ήταν σταθερή στην προβλεψιμότητά της.

Αλλά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, και μαζί του η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, διέλυσε αυτούς τους κανόνες. Για τα επόμενα 25 χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέμειναν αδιαμφισβήτητες στην περιοχή. Η ιδεολογική μάχη μεταξύ του «σοσιαλισμού» και του «ελεύθερου κόσμου» εξαφανίστηκε, αφήνοντας ένα κενό που νέες δυνάμεις προσπάθησαν γρήγορα να γεμίσουν. 

Η Ουάσινγκτον προσπάθησε να επιβάλει τις αξίες της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας ως καθολικές αλήθειες. Ταυτόχρονα, αναδύθηκαν δύο άλλες τάσεις: το πολιτικό Ισλάμ, το οποίο κυμαινόταν από μεταρρυθμιστικό έως ριζοσπαστικό, και η επαναβεβαίωση των αυταρχικών κοσμικών καθεστώτων ως προμαχώνων κατά της κατάρρευσης. Παραδόξως, ο ισλαμισμός - αν και ιδεολογικά αντίθετος με τη Δύση - ευθυγραμμίστηκε στενότερα με τον φιλελευθερισμό στην αντίστασή του στην απολυταρχία. Εν τω μεταξύ, αυτές οι ίδιες απολυταρχίες συχνά αγκαλιάζονταν ως το μικρότερο κακό ενάντια στον εξτρεμισμό.

Κατάρρευση Ισορροπίας

Όλα άλλαξαν μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις δεν προκάλεσαν απλώς μια στρατιωτική απάντηση· πυροδότησαν μια ιδεολογική σταυροφορία. Η Ουάσιγκτον ξεκίνησε τον λεγόμενο Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας, ξεκινώντας από το Αφγανιστάν, και γρήγορα τον επέκτεινε στο Ιράκ.

Εδώ, η νεοσυντηρητική φαντασίωση κυριάρχησε: ότι η δημοκρατία μπορούσε να εξαχθεί με τη βία. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό. Η εισβολή στο Ιράκ κατέστρεψε έναν κεντρικό πυλώνα περιφερειακής ισορροπίας. Στα ερείπια, ο σεχταρισμός άνθισε και ο θρησκευτικός εξτρεμισμός έκανε μετάσταση. Το Ισλαμικό Κράτος αναδύθηκε από αυτό το χάος.

Καθώς το Ιράκ διαλύθηκε, το Ιράν ανέκαμψε. Χωρίς πλέον να είναι περικυκλωμένη, η Τεχεράνη επέκτεινε την εμβέλειά της - στη Βαγδάτη, στη Δαμασκό, στη Βηρυτό. Και η Τουρκία αναβίωσε τα αυτοκρατορικά της αντανακλαστικά υπό τον Ερντογάν. Εν τω μεταξύ, τα κράτη του Κόλπου άρχισαν να μοιράζονται τον πλούτο και το βάρος τους με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Οι ΗΠΑ, ο αρχιτέκτονας αυτής της αταξίας, βρέθηκαν βυθισμένες σε ατελείωτους, άκαρπους πολέμους.

Αυτή η αποσύνθεση συνεχίστηκε με τις επιβεβλημένες από τις ΗΠΑ παλαιστινιακές εκλογές, οι οποίες χώρισαν τα παλαιστινιακά εδάφη και ενδυνάμωσαν τη Χαμάς. Στη συνέχεια ήρθε η Αραβική Άνοιξη, η οποία επαινέθηκε στις δυτικές πρωτεύουσες ως δημοκρατική αφύπνιση. Στην πραγματικότητα, επιτάχυνε την κατάρρευση ήδη εύθραυστων κρατών. Η Λιβύη διαλύθηκε. Η Συρία βυθίστηκε σε έναν πόλεμο δι' αντιπροσώπων. Η Υεμένη μετατράπηκε σε ανθρωπιστική καταστροφή. Το Νότιο Σουδάν, που γεννήθηκε υπό εξωτερική πίεση, γρήγορα περιέπεσε σε δυσλειτουργία. Όλα αυτά σηματοδότησαν το τέλος της περιφερειακής ισορροπίας.

Κατάρρευση των περιθωρίων

Το τέλος του αυταρχισμού στη Μέση Ανατολή δεν έφερε τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Έδωσε τη θέση του στο πολιτικό Ισλάμ, το οποίο για ένα διάστημα έγινε η μόνη δομημένη μορφή πολιτικής συμμετοχής. Αυτό με τη σειρά του πυροδότησε προσπάθειες αποκατάστασης των παλαιών καθεστώτων, τα οποία τώρα θεωρούνται από πολλούς ως το μικρότερο κακό.

Η Αίγυπτος και η Τυνησία επανέφεραν την κοσμική τάξη. Η Λιβύη και το Ιράκ, αντιθέτως, παρέμειναν ζώνες χωρίς κράτος. Η πορεία της Συρίας είναι διδακτική: η χώρα πέρασε από τη δικτατορία στο ισλαμικό χάος και τώρα προς ένα μωσαϊκό αυταρχικό σύστημα που συγκρατείται από ξένους προστάτες. Η παρέμβαση της Ρωσίας το 2015 σταθεροποίησε προσωρινά την κατάσταση, αλλά η Συρία τώρα οδεύει προς το να γίνει μια μη κρατική οντότητα, με την κυριαρχία της ασαφή, τα σύνορά της αβέβαια.

Εν μέσω αυτής της κατάρρευσης, δεν είναι τυχαίο ότι οι βασικές δυνάμεις στη σημερινή Μέση Ανατολή είναι μη αραβικές: το Ιράν, η Τουρκία και το Ισραήλ. Τα αραβικά κράτη, αν και ηχηρά, έχουν επιλέξει να είναι προσεκτικά. Αντίθετα, αυτές οι τρεις χώρες αντιπροσωπεύουν η καθεμία ξεχωριστά πολιτικά μοντέλα - μια ισλαμική θεοκρατία με πλουραλιστικά χαρακτηριστικά (Ιράν), μια στρατιωτικοποιημένη δημοκρατία (Τουρκία) και μια δημοκρατία δυτικού τύπου που διαμορφώνεται ολοένα και περισσότερο από τον θρησκευτικό εθνικισμό (Ισραήλ).

Παρά τις διαφορές τους, αυτά τα κράτη μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό: η εσωτερική τους πολιτική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξωτερική τους πολιτική. Ο επεκτατισμός του Ιράν συνδέεται με την οικονομική και ιδεολογική εμβέλεια των Φρουρών της Επανάστασης. Οι εξωτερικές περιπέτειες του Ερντογάν τροφοδοτούν την εσωτερική του αφήγηση για την τουρκική αναγέννηση. Το δόγμα της ασφάλειας του Ισραήλ έχει μετατοπιστεί από την άμυνα στον ενεργό μετασχηματισμό της περιοχής.

Κατάρρευση των Ψευδαισθήσεων

Αυτό μας φέρνει στο παρόν. Η φιλελεύθερη τάξη που κορυφώθηκε στις αρχές του αιώνα επιδίωξε να μεταρρυθμίσει τη Μέση Ανατολή μέσω της οικονομίας της αγοράς, των εκλογών και της κοινωνίας των πολιτών. Απέτυχε. Όχι μόνο διέλυσε το παλιό χωρίς να οικοδομήσει το νέο, αλλά οι ίδιες οι δυνάμεις που είχαν σκοπό να διαδώσουν τη δημοκρατία συχνά ενίσχυαν τον σεχταρισμό και τη βία.

Τώρα η όρεξη για μετασχηματισμό έχει στερέψει στη Δύση, και μαζί της και η ίδια η φιλελεύθερη τάξη. Στη θέση της βλέπουμε μια σύγκλιση συστημάτων που κάποτε θεωρούνταν ασυμβίβαστα. Το Ισραήλ, για παράδειγμα, δεν αποτελεί πλέον ένα φιλελεύθερο προπύργιο περιτριγυρισμένο από αυταρχικά λείψανα. Το πολιτικό του σύστημα έχει γίνει ολοένα και πιο αντιφιλελεύθερο, η διακυβέρνησή του στρατιωτικοποιημένη και ο εθνικισμός του πιο έκδηλος.

Η κυβέρνηση Νετανιάχου είναι η πιο ξεκάθαρη έκφραση αυτής της αλλαγής. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο πόλεμος δικαιολογεί τέτοια μέτρα - ειδικά μετά τις επιθέσεις της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023. Αλλά αυτές οι αλλαγές ξεκίνησαν νωρίτερα. Ο πόλεμος απλώς επιτάχυνε τις τάσεις που είχαν ήδη δρομολογηθεί.

Καθώς ο φιλελευθερισμός υποχωρεί, ένα νέο είδος ουτοπίας παίρνει τη θέση του - όχι δημοκρατική και χωρίς αποκλεισμούς, αλλά συναλλακτική και επιβαλλόμενη. Ο Τραμπ, η ισραηλινή δεξιά και οι σύμμαχοί τους στον Κόλπο οραματίζονται μια Μέση Ανατολή ειρηνευμένη μέσω στρατιωτικής κυριαρχίας, οικονομικών συμφωνιών και στρατηγικής ομαλοποίησης. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, που διατυπώνονται ως ειρήνη, αποτελούν μέρος αυτού του οράματος. Αλλά η ειρήνη που βασίζεται στη βία δεν είναι καθόλου ειρήνη.

Βλέπουμε το αποτέλεσμα. Ο πόλεμος Ιράν-Ισραήλ δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Είναι η άμεση συνέπεια δύο δεκαετιών κατάρρευσης κανόνων, ανεξέλεγκτων φιλοδοξιών και μιας βαθιάς παρανόησης του πολιτικού ιστού της περιοχής. Και όπως πάντα στη Μέση Ανατολή, όταν οι ουτοπίες αποτυγχάνουν, οι άνθρωποι είναι αυτοί που πληρώνουν το τίμημα.

Ἀπό : swentrsite

Ἡ Πελασγική