Ὁ Βυζαντινός ἀναθεωρητισμός ἀποκαλύπτει τήν Παγκόσμια Ἱστορία

 Είμαι βέβαιος ότι πολλοί αναγνώστες μπορούν να το συσχετίσουν, αν πω ότι το να μαθαίνεις για το Βυζάντιο είναι σαν να ανακαλύπτεις τον βυθισμένο πολιτισμό της Ατλαντίδας. Μπορεί να διαβάσετε χιλιάδες βιβλία για τον «Μεσαίωνα», ακόμη και να κάνετε διδακτορικό. στις «Μεσαιωνικές Σπουδές» (όπως έκανα εγώ), και σχεδόν ποτέ δεν έχω ακούσει για το Βυζάντιο. Και τότε, μια μέρα, όταν νόμιζες ότι ήξερες τα βασικά σου για την αλλαγή της πρώτης χιλιετίας μ.Χ., διάβασες κάτι σαν αυτό:

Στα χρόνια της πρώτης χιλιετίας η αυτοκρατορία της "Νέας Ρώμης" ήταν το αρχαιότερο και πιο δυναμικό κράτος στον κόσμο και τα εδάφη του αποτελούσαν τα πιο πολιτισμένα τμήματα του χριστιανικού κόσμου. Τα σύνορά της, που υπερασπιζόντουσαν επί μακρόν από γηγενή μεθοριακά στρατεύματα, επεκτείνονταν από τον πιο πειθαρχημένο και τεχνολογικά προηγμένο στρατό της εποχής του. Η ενότητα της βυζαντινής κοινωνίας βασιζόταν στην ισότητα του ρωμαϊκού δικαίου και στη βαθιά αίσθηση μιας κοινής και αρχαίας ρωμαϊκής ταυτότητας. κι᾿εδραιώνεται από την αποτελεσματικότητα μιας πολύπλοκης γραφειοκρατίας. τρέφεται και ενισχύεται από τους θεσμούς και τις αρχές της Χριστιανικής Εκκλησίας. ανυψώνεται από την ελληνική ρητορική· και επιβεβαιώνεται από το πέρασμα δέκα αιώνων. Στο τέλος της βασιλείας του Βασιλείου Β' (976-1025), η μεγαλύτερη στη ρωμαϊκή ιστορία, η επικράτειά της περιελάμβανε τη Μικρά Ασία και την Αρμενία, τη Βαλκανική χερσόνησο , νότια του Δούναβη, και τις νότιες περιοχές τόσο της Ιταλίας όσο και της Κριμαίας. Η Σερβία, η Κροατία, η Γεωργία και ορισμένα αραβικά εμιράτα στη Συρία και τη Μεσοποταμία είχαν αποδεχτεί ένα καθεστώς εξάρτησης.[1]

Ο ίδιος συγγραφέας σας πληροφορεί ότι, το 1018, ο Βασίλειος Β' ο Βουλγαροκτόνος, ήταν «ο ισχυρότερος και νικηφόρος άρχοντας στον χριστιανικό κόσμο».[2] βασίλευε από μια πόλη της οποίας τα τείχη θα μπορούσαν να περιέχουν τις δέκα μεγαλύτερες πόλεις της Δυτικής Ευρώπης. Ο Μέγας Βλαδίμηρος (980-1015), τον οποίο οι Ρώσοι θεωρούν ιδρυτή και προστάτη του έθνους τους, παντρεύτηκε την αδελφή του Βασιλείου, ασπάστηκε τον Χριστιανισμό και έκτισε την εκκλησία της Αγίας Σοφίας στο Κίεβο. Ο νεαρός Γερμανός αυτοκράτορας Όθωνας Γ' (996-1002), ο ίδιος κατά τό ήμισυ βυζαντινός από τη μητέρα του, επρόκειτο να παντρευτεί την ανιψιά του Βασιλείου όταν πέθανε σε ηλικία 21 ετών . Τα πάντα στην αυλή του Ὀθωνα, διαμορφώθηκαν σύμφωνα με το Βυζάντιο, με δανεικό τον τίτλο τους kaiser   όχι από το λατινικό caesar , αλλά από την ελληνική μορφή kaisar .

Σε αυτό το σημείο μπορεί να αρχίσετε να αναρωτιέστε εάν δεν έχετε σκοντάψει κατά λάθος σε έναν εναλλακτικό ιστορικό. Τουλάχιστον υποψιάζεστε ότι χάσατε κάτι στις «μεσαιωνικές σπουδές» σας, ότι η εικόνα σας του «Μεσαίωνα» έχει μια τεράστια τρύπα στη μέση ή, μάλλον, ότι είναι μόνο ένα κομμάτι μιας πολύ μεγαλύτερης εικόνας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου έχει σχιστεί και πεταχτεί. Αρχίζεις να το ψάχνεις στον παροιμιώδη "σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας". Πριν το καταλάβετε, βρίσκεστε στο δρόμο του «βυζαντινού ρεβιζιονισμού».

Δεν σκέφτηκα αυτή την έκφραση μέχρι ένα γαλλικό άρθρο πρόσφατα με αποκάλεσε «βυζαντινό ρεβιζιονιστή». Προερχόμενο από καθολικό, δεν προοριζόταν ως κομπλιμέντο, αλλά αποφάσισα να το κερδίσω ούτως ή άλλως με το παρόν άρθρο. Θα εξηγήσω τι μπορεί να σημαίνει «βυζαντινός ρεβιζιονισμός» και τι είναι τόσο σπουδαίο σε αυτό. Ο βυζαντινός ρεβιζιονισμός αποκαλύπτει την παγκόσμια ιστορία. Σας δίνει κάτι περισσότερο από μια γεύση από αυτές τις καρμικές δυνάμεις που κινούν τους πολιτισμούς και μπορεί ακόμη και να σας βοηθήσει να μαντέψετε προς ποια γενική κατεύθυνση πηγαίνει ο κόσμος. Είναι μια από τις πιο συναρπαστικές αναζητήσεις για την ιστορική αλήθεια που έχω ασχοληθεί. Ο βυζαντινός ρεβιζιονισμός δεν αφορά μόνο το Βυζάντιο: είναι ένας καθρέφτης για να γνωρίσει η Δύση τον εαυτό της. Και δεν εννοώ έναν καθρέφτη για να μισήσει τον εαυτό του ο Λευκός. Αντίθετα, θα υποστηρίξω ότι είναι ένας δρόμος μετάνοιας για όσα έκανε ο Λευκός στον εαυτό του, υπό την επίδραση ενός κακού, δόλιου και διχαστικού θεού.

Το όνομα που εμφανίζεται για πρώτη φορά αν κάνετε Google τον «βυζαντινό ρεβιζιονισμό» είναι ο Άντονι Καλδέλλης, ένας ελληνικής καταγωγής Αμερικανός καθηγητής που έχει εισάγει νέες γνώσεις στο πεδίο και το έχει κάνει ελκυστικό για εκατοντάδες φοιτητές. Το παραπάνω απόσπασμα είναι παρμένο από ένα από τα βιβλία του. Έχω διαβάσει τα περισσότερα από αυτά και θεωρώ τη φήμη του άξια (δείτε τη λίστα με τις δημοσιεύσεις και τα βίντεό του στο kaldellispublications.weebly.com ).

Ξεκίνησα να διαβάζω για το Βυζάντιο πριν από περίπου δέκα χρόνια. Η πρώτη μου εισαγωγή έγινε μέσα από τα έργα του Βρετανού ιστορικού Στίβεν Ράνσιμαν (1903-2000), ξεκινώντας από την τεράστια Ιστορία των Σταυροφοριών (1951). Ο Ράνσιμαν είχε ταλέντο να αφηγείται την ιστορία του Βυζαντίου με ακρίβεια, διορατικότητα και ενσυναίσθηση, ενώ ο Καλδέλλης ασχολείται περισσότερο με τις θεωρίες για το Βυζάντιο. Με προηγούμενη εκπαίδευση στις σκληρές επιστήμες, γνωρίζει τη διαφορά μεταξύ της απόδειξης ενός σημείου και της απλής επεξήγησης του. Και μπορεί να πει ένα ελαττωματικό επιχείρημα όταν το δει. Αυτό το άρθρο είναι, εν μέρει, μια ανασκόπηση των σημαντικότερων βιβλίων του Καλδέλλη, σχετικά με τον βυζαντινό πολιτισμό. Αλλά θα χρησιμοποιήσω το υλικό του ως εφαλτήριο για να ανέβω σε μια υψηλότερη άποψη για τη σχέση μεταξύ Δύσης και Ανατολής, και τη φύση του δυτικού πολιτισμού. Στην τελευταία ενότητα, θα επισημάνω κάποια ημιτελή στον βυζαντινό ρεβιζιονισμό του Καλδέλλη και θα τον ωθήσω σε ανεξερεύνητο έδαφος.

Το τέλος του «μεσαίωνα»

Ο βυζαντινός ρεβιζιονισμός ξεκινά με την επανατοποθέτηση της Κωνσταντινούπολης στον χάρτη. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ήταν μακράν η μεγαλύτερη πόλη του χριστιανικού κόσμου. Σύμφωνα με τον Runciman, ο πληθυσμός της έφτασε το ένα εκατομμύριο τον δωδέκατο αιώνα, συμπεριλαμβανομένων των προαστείων. [3] Ο πλούτος της εντυπωσίαζε βαθιά όλους τους νεοφερμένους. Στο γαλλικό ρωμαϊκό Partonopeu de Blois ( μεγάλο ποίημα τοῦ ἰπποτικοῦ ρομαντισμοῦ) του 12ου αιώνα , η Κωνσταντινούπολη είναι το όνομα του Παραδείσου, μιας πόλης από χρυσό, ελεφαντόδοντο και πολύτιμους λίθους. Ο Ρόμπερτ ντε Κλάρι, ο οποίος ήταν μεταξύ των σταυροφόρων που το λεηλάτησαν το 1204, θαύμασε: «Από τη δημιουργία αυτού του κόσμου, τόσο μεγάλος πλούτος ούτε είχε δει ούτε κατακτηθεί».[4] Μέχρι εκείνο το σημείο, η Κωνσταντινούπολη ήταν το μεγαλύτερο διεθνές εμπορικό κέντρο, που συνέδεε την Κίνα, την Ινδία, την Αραβία, την Ευρώπη και την Αφρική.

Η Κωνσταντινούπολη πρέπει επίσης να αποκατασταθεί στη θέση της στο χρονοδιάγραμμα. Γράφει ο Αντώνης Καλδέλλης:

Ο βυζαντινός πολιτισμός ξεκίνησε όταν υπήρχαν ακόμη κάποιοι που μπορούσαν να διαβάζουν και να γράφουν σε αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Το μαντείο των Δελφών και οι Ολυμπιακοί Αγώνες εξακολουθούσαν να υπάρχουν. και ο κύριος θεός της λατρείας στην ανατολή ήταν ο Δίας. Όταν τελείωσε το Βυζάντιο, ο κόσμος είχε κανόνια και τυπογραφεία, και μερικοί άνθρωποι που ήταν μάρτυρες της πτώσης της Κωνσταντινούπολης το 1453 έζησαν για να ακούσουν για το ταξίδι του Κολόμβου στον Νέο Κόσμο. Χρονολογικά, το Βυζάντιο εκτείνεται σε ολόκληρο το τόξο από την αρχαιότητα έως την πρώιμη σύγχρονη περίοδο και η ιστορία του είναι συνυφασμένη με αυτή όλων των σημαντικών παραγόντων της παγκόσμιας ιστορίας σε αυτήν την πλευρά του ποταμού Ινδού.[5]

Από αυτή την οπτική γωνία, ο «Μεσαίωνας» εμφανίζεται ως κάλυμμα για αυτό που θα έπρεπε να ονομαστεί σωστά «Βυζαντινή Εποχή».

Ο μεσαιωνικός κόσμος είναι ένα ασαφές κατασκεύασμα τόσο στον χρόνο όσο και στον χώρο και δεν είναι ποτέ ξεκάθαρο αν μια συγκεκριμένη κοινωνία ανήκει σωστά σε αυτόν. Αλλά το Βυζάντιο, το κύριο σημείο αναφοράς στον τομέα των Βυζαντινών Σπουδών, αντιθέτως είναι εξαιρετικά εύκολο να αναγνωριστεί. Δεν υπάρχει καμία ασάφεια ή χρονολογική ασάφεια εδώ: το πεδίο ορίζεται από την ιστορία ενός συγκεκριμένου κράτους, το οποίο μπορεί κανείς πάντα να εντοπίσει στα στοιχεία, και αυτό το κράτος φιλοξενούσε μια ελληνόφωνη ρωμαϊκή και ορθόδοξη κοινωνία που είχε μια ξεχωριστή εθνική κουλτούρα.[6]

Αν ο όρος «Μεσαίωνας» που επινοήθηκε στην Αναγέννηση είναι «εγγενώς προβληματικός» όταν κάποιος λαμβάνει υπόψη το Βυζάντιο, λέει ο Καλδέλλης, η πιο πρόσφατη εφεύρεση της «Ύστερης Αρχαιότητας» μόλις προστέθηκε στη σύγχυση: «η ύστερη αρχαιότητα έδιωξε μια σφήνα μεταξύ του Βυζαντίου και τις αρχαίες του ρίζες». Επίσης, «ιδιοποιήθηκε για τον εαυτό του σημαντικούς τομείς της βυζαντινής καινοτομίας που είχαν παγκόσμιο αντίκτυπο, όπως η δημιουργία των περισσότερων πτυχών του μετα-Κωνσταντινικού Χριστιανισμού, συμπεριλαμβανομένων των δογμάτων, των λογοτεχνιών, των εκκλησιών, των συμβούλων, των κανόνων και των θεσμικών δομών του. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού δημιουργήθηκε στα ανατολικά από ελληνόφωνους χριστιανούς Ρωμαίους, δηλαδή από Βυζαντινούς».[7]

Το Βυζάντιο δεν ταιριάζει καλά στην εικόνα μας για την Ύστερη Αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα, γιατί αυτές οι κατηγορίες δημιουργήθηκαν για να περιθωριοποιήσουν το Βυζάντιο. Μας διδάχτηκαν ότι το Βυζάντιο ήταν το απομεινάρι της πεσμένης Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που σιγά σιγά έπεφτε σε ασημαντότητα. Παρακμή που διαρκεί 1.123 χρόνια!  Για φαντασου ! Η πραγματικότητα είναι ότι το Βυζάντιο ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μέχρι που η Δύση, έχοντας αποσχιστεί από αυτό, το έσβησε από την ιστορία. «Το Βυζάντιο τον δέκατο αιώνα έμοιαζε περισσότερο με τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία του τέταρτου αιώνα παρά με οποιοδήποτε σύγχρονο δυτικό μεσαιωνικό κράτος».[8]

Η Ύστερη Αρχαιότητα και ο Μεσαίωνας είναι επομένως επαρχιακά κατασκευάσματα που είναι άσχετα από βυζαντινή σκοπιά — όπως είναι, φυσικά, και από ευρασιατική σκοπιά (τι σημαίνει «η Κίνα στον Μεσαίωνα» ή «Η Ινδία στο Μεσαίωνα»; ).

Ακόμη και η δυτική μας αντίληψη για τον «μεσαιωνικό Χριστιανισμό» είναι σοβαρά προκατειλημμένη, υποστηρίζει ο Καλδέλλης: «Ο «μεσαιωνικός Χριστιανισμός» εννοείται ότι ανήκει στη δυτική και κεντρική Ευρώπη, παρόλο που η πλειονότητα των χριστιανών κατά τη μεσαιωνική περίοδο ζούσε στα ανατολικά, στα σλαβικά, Βυζαντινά και μουσουλμανικά εδάφη, και ακόμη πιο ανατολικά από αυτό».[9]

Για να μην αναφέρουμε ότι, μέχρι τον 8ο αιώνα, ο επίσκοπος Ρώμης διοριζόταν από την Κωνσταντινούπολη.

Η είσοδος των Σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη, 12 Απριλίου 1204 (ἐδῶ)

Ο βυζαντινός ρεβιζιονισμός σημαίνει επίσης να πάρει τη βυζαντινή πλευρά της ιστορίας της μακρόχρονης πάλης του με τη Δύση, αναγνωρίζοντας ότι η αφήγηση του νικητή είναι ψεύτικη, όπως είναι πάντα. Μας είπαν ότι οι σταυροφορίες ήταν η γενναιόδωρη απάντηση της Δύσης στην έκκληση των Βυζαντινών για βοήθεια. Και αν, κατά την αδιακρισία κάποιου ιστορικού, ακούσουμε για την λεηλασία της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους το 1204, εξηγεί τουλάχιστον ότι «οι Βενετοί τους έβαλαν να το κάνουν» ή ότι ήταν μια λυπηρή περίπτωση φιλικής πυρκαγιάς που προκλήθηκε από την ομίχλη του πολέμου. . Ο βυζαντινός ρεβιζιονισμός καθαρίζει αυτή την ομίχλη. «Δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας από την Τέταρτη Σταυροφορία», έγραψε ο Στίβεν Ράνσιμαν.[10]

Είναι δύσκολο να υπερβάλλουμε το κακό που προκάλεσε στον ευρωπαϊκό πολιτισμό η λεηλασία της Κωνσταντινούπολης. Οι θησαυροί της Πόλης, τα βιβλία και τα έργα τέχνης που διατηρήθηκαν από μακρινούς αιώνες, ήταν όλα διασκορπισμένα και καταστράφηκαν περισσότερο. Η Αυτοκρατορία, το μεγάλο ανατολικό προπύργιο του Χριστιανικού κόσμου, έσπασε ως δύναμη. Η εξαιρετικά συγκεντρωτική οργάνωσή του καταστράφηκε. Οι επαρχίες, για να σωθούν, αναγκάστηκαν σε αποκέντρωση. Οι κατακτήσεις των Οθωμανών έγιναν δυνατές μετά από το έγκλημα των Σταυροφόρων.[11]

Ο Αντώνης Καλδέλλης το θέτει στη σωστή προοπτική:

Στην πραγματικότητα ήταν μια επιθετική πράξη από έναν πολιτισμό εναντίον ενός άλλου, με την έννοια ότι τόσο ο επιτιθέμενος όσο και το θύμα είχαν πλήρη επίγνωση των εθνικών, θρησκευτικών, πολιτικών και πολιτισμικών διαφορών τους και η ακραία βία που συνόδευε την καταστροφή της Κωνσταντινούπολης οδηγείτο από την αυτογνωσία πολλών σταυροφόρων εξ αυτών των διαφορών.[12]

Είναι καλό που ο Ιωάννης-Παύλος Β' ζήτησε δημόσια συγγνώμη για την τέταρτη σταυροφορία 800 χρόνια αργότερα,[13]αλλά δεν αλλάζει το γεγονός ότι ο προκάτοχός του Ιννοκέντιος Γ' είχε ανταποκριθεί στην είδηση ​​της κατάκτησης της πόλης με χαρά και ευχαριστίες και προσπάθησε αμέσως να κινητοποιήσει έναν νέο γύρο στρατιωτών, κληρικών και αποίκων για να εξασφαλίσει τη νέα λατινική αυτοκρατορία. Σε ένα κήρυγμα που δόθηκε στη Ρώμη και ανασυσκευάστηκε ως επιστολή προς τον κλήρο που συνόδευε τους σταυροφόρους, «ο Ιννοκέντιος περιγράφει την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης ως πράξη του Θεού, που ταπεινώνει τους υπερήφανους, καθιστά υπάκουους τους ανυπάκουους και καθιστά τον Καθολικό σχισματικό. Ο Ιννοκέντιος υποστηρίζει ότι η ελληνική αποτυχία να επιβεβαιώσει το filioque (ἡ διαφορά σχετικῶς μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα), μοιάζει με το εβραϊκό λάθος της μη αναγνώρισης της θεότητας του Χριστού. Και, ως εκ τούτου, ο ποντίφικας προτείνει ότι τόσο το ελληνικό λάθος όσο και η πτώση τους είχαν προβλεφθεί στην Αποκάλυψη»

Δυστυχώς, η κυρίαρχη αφήγηση στη Δύση δεν έχει αλλάξει ριζικά. Μιλώντας για έναν από τους συγγραφείς της τυπικής ιστορίας της Τέταρτης Σταυροφορίας , ο Καλδέλλης γράφει: «Όταν άκουσα τον Τομ Μάντεν να μιλάει για την Τέταρτη Σταυροφορία το 2005, ένιωσα σαν να άκουγα τον Ντόναλντ Ράμσφελντ, τον Υπουργό Άμυνας, να μιλάει για εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003».[15]Αυτή η παρατήρηση υπογραμμίζει τη σημασία της μελέτης της ιστορίας για την κατανόηση του παρόντος. Το ενδιαφέρον ερώτημα είναι: σε ποιο βαθμό οι σταυροφορίες, η ιδεολογία και ο εορτασμός τους έχουν κάνει τη Δύση αυτό που έχει γίνει σήμερα;[16]

Ο βυζαντινός ρεβιζιονισμός είναι αμφιλεγόμενος γιατί αμφισβητεί όχι μόνο την εικόνα που έχουν οι Δυτικοί για το Βυζάντιο, αλλά και την εικόνα που έχουν οι Δυτικοί για τη Δύση. Είμαστε ο πολιτισμός των σταυροφοριών, που κατέστρεψαν το Βυζάντιο και έκτοτε προσπαθήσαμε να καταστρέψουμε όλους τους πολιτισμούς που στάθηκαν εμπόδιο στην ηγεμονία μας. Πρέπει να ξέρουμε, τουλάχιστον, ότι έτσι μας βλέπει η Ρωσία και μεγάλο μέρος του κόσμου (δείτε το «The Fall of an Empire: The Lesson of Byzantium» ). Όπως έχω υποστηρίξει στο «Μια βυζαντινή άποψη της Ρωσίας και της Ευρώπης», δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη Ρωσία χωρίς να κάνουμε κάποιο βυζαντινό ρεβιζιονισμό, επειδή η Ρωσία είναι Byzantium redivivus ( ἀνακύκλωσις τοῦ Βυζαντίου) από πολλές απόψεις.

Η μάθηση για το Βυζάντιο μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να έχουμε μια διαφορετική άποψη για την Τουρκία. Κανείς, φυσικά, δεν θα αρνηθεί ότι οι Οθωμανοί έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα στην Κωνσταντινούπολη. Όμως, όπως έδειξε ο Ρουμάνος ιστορικός Nicolae Iorga στο Byzantium After Byzantium (1934), δεν υπήρξε ποτέ, από την πλευρά τους, το ίδιο μίσος με τους Λατίνους. Γι' αυτό η πόλη «μεγάλωσε, ξανακατοικήθηκε και αγαπήθηκε βαθιά και σεβάστηκε, με φροντίδα για όλες τις ανάγκες και τα πάθη της, από τους αυτοκράτορες οθωμανικής καταγωγής».[17]Για τον κατακτητή του Μωάμεθ Β', ο Στίβεν Ράνσιμαν έγραψε στο  Μεγάλη Εκκλησία στην Αιχμαλωσία : «Είχε ελληνικό αίμα στις φλέβες του. Ήταν καλά διαβασμένος και ενδιαφέρθηκε βαθιά για την ελληνική εκμάθηση. Ήταν περήφανος που έβλεπε τον εαυτό του ως κληρονόμο των Καισάρων [παίρνοντας τον τίτλο Kayser-i-Rum] και ήταν έτοιμος να επωμιστεί τις θρησκευτικές ευθύνες των προκατόχων του, στο βαθμό που του επέτρεπε η δική του θρησκεία».[18] Η τουρκική αξίωση για ένα μέρος της κληρονομιάς του Βυζαντίου δεν είναι παράνομη και, από μυστικο-γεωπολιτική άποψη, μπορεί να προβλεφθεί ότι μια διαρκής συμμαχία μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας θα τερματίσει την κατάρα της Τέταρτης Σταυροφορίας (διαβάστε το άρθρο του Ισραήλ Σαμίρ με τίτλο « Οθωμανική Αυτοκρατορία, παρακαλώ έλα πίσω!» ).

Οι ελληνιστικές ρίζες του Βυζαντίου

Η καλύτερη συνεισφορά του Αντώνη Καλδέλλη στις βυζαντινές σπουδές είναι το νέο φως που λάμπει στην αληθινή φύση του βυζαντινού πολιτισμού, αφαιρώντας πρώτα στρώματα δυτικής προκατάληψης, πολεμικής και απάτης, αλλά και διαβάζοντας την ίδια την αυτοκρατορική προπαγάνδα του Βυζαντίου.

Για παράδειγμα, ο Καλδέλλης υποστηρίζει ότι ο Χριστιανισμός, αν και ουσιαστικός για τη βυζαντινή ταυτότητα, δεν ήταν τόσο κεντρικός και αποκλειστικός στην καθημερινή ζωή, όπως έχουμε οδηγηθεί να πιστεύουμε, διαβάζοντας πάρα πολλούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιουστίνου και του Ιουστινιανού, που φημίζονται ως εποχή μισαλλόδοξης χριστιανικής ορθοδοξίας, πολλοί αξιωματούχοι και διανοούμενοι δεν έδειξαν ούτε κατ' όνομα χριστιανική πίστη: τέτοια είναι η περίπτωση του ιστορικού Προκόπιου, ο οποίος μιλά για «χριστιανούς» σαν να αποκλείει τον εαυτό του από αυτή την ομάδα, και θεωρεί «εξαιρετικά ανόητο να ερευνά τη φύση του Θεού και να ρωτά τι είδους είναι». Όπως έχω υποστηρίξει αλλού, το ίδιο το όνομα που έδωσε ο Ιουστινιανός στο αρχιτεκτονικό του αριστούργημα —το μεγαλύτερο κτήριο του κόσμου εδώ και χίλια χρόνια— μαρτυρεί τον υψηλό σεβασμό του για τον Ελληνισμό: η Αγία Σοφία, ή Αγία Σοφία, είναι η θεά των φιλοσόφων,

Το στερεότυπο του σκοταδισμού του Βυζαντίου έχει κρύψει τη διαρκή αγάπη του για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, που ο Αντώνης Καλδέλλης τεκμηριώνει στο Hellenism in Byzantium (2007), συμπληρωμένο στο Byzantium Unbound (2019). Σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στη Δύση υπό την επιρροή του Τερτυλλιανού, του Αυγουστίνου και άλλων, οι Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας δεν καταδίκασαν την ελληνιστική κληρονομιά. Τον τέταρτο αιώνα, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζός υποστήριξε ότι τα κλασικά κείμενα δεν ήταν εγγενώς θρησκευτικά και μπορούσαν να μελετηθούν επικερδώς από τους χριστιανούς. Ο φίλος του Βασίλειος Καισαρείας έγραψε μια σύντομη πραγματεία για αυτό το θέμα, Στους νέους άνδρες για το πώς θα μπορούσαν να ωφεληθούν από την ελληνική λογοτεχνία, η οποία έγινε κλασική (σχετικῶς μέ τόν Ἅγιο Βασίλειο καί τήν μελέτη τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων συγγραφέων, ἕνα θέμα ἐδῶ) . Ο Όμηρος ήταν πάντα «ο ποιητής» για τους βυζαντινούς μαθητές και τα έργα του έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα μόνο επειδή παρέμειναν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Το ίδιο ισχύει και για άλλους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς, τραγικούς και ποιητές.

Ο Φώτιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 858 έως το 867 και από το 877 έως το 886, αναγνωρίζεται στην Ορθόδοξη Εκκλησία ως Άγιος Φώτιος ο Μέγας, αν και μνημονεύεται κυρίως για την προώθηση της έκδοσης και της μελέτης της προχριστιανικής ελληνικής γραμματείας. Ακόμη και τα έργα του αντιχριστιανού αυτοκράτορα Ιουλιανού (361-363), γνωστού στη Δύση ως «ο αποστάτης», αντιγράφηκαν και διατηρήθηκαν: «Η κληρονομιά του ήταν μια συνεχής υπενθύμιση ότι ο ελληνισμός δεν ήταν, όπως πολλοί ήθελαν να πιστέψουν, απλώς μια υπάκουη υπηρέτρια της πίστης, αλλά μάλλον θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί ως μια ισχυρή εναλλακτική».[19]

Η γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας μεταφέρθηκε στη Δύση από Βυζαντινούς μετανάστες μεταξύ του 13ου και του δέκατου έκτου αιώνα.[20]Ένας από αυτούς, ο Γεμιστός Πλήθων, που πέθανε γύρω στο 1453, ήταν «ο πραγματικός εμπνευστής των πλατωνικών σπουδών στη Δύση».[21]«Σχεδόν όλα τα ελληνικά κείμενα… έπρεπε να περάσουν από το Βυζάντιο για να φτάσουν σε εμάς», γράφει ο Καλδέλλης. «Όταν λοιπόν πηγαίνετε σε μια βιβλιοθήκη σεμιναρίων κλασικών και κοιτάτε τις σειρές των ελληνικών Loebs, Teubners, Oxford Classical Texts ή Budés, να ξέρετε ότι κοιτάτε μια Βυζαντινή Κλασική βιβλιοθήκη». Η Δύση προσπάθησε σταθερά να κρύψει το χρέος της προς το Βυζάντιο: «ακόμη και πρόσφατα έργα συνεχίζουν να θεωρούν το Βυζάντιο όχι ως γνήσιο συμμετέχοντα, αλλά μόνο ως φροντιστή της κλασικής παράδοσης προς το απόλυτο όφελος της Δύσης, τον «πραγματικό κληρονόμο» της.[22]Αλλά αν ο δυτικός πολιτισμός αυτοπροσδιορίζεται ως κληρονόμος της Κλασικής Ελλάδας, τότε «το Βυζάντιο αναδεικνύεται ως ο κατ' ουσία δυτικός πολιτισμός».[23]

Ο λόγος για τον οποίο «δεν θα μπορούσε να υπάρξει Αναγέννηση στην Κωνσταντινούπολη [είναι] επειδή τίποτα δεν είχε πεθάνει που έπρεπε να αναβιώσει».[24]

Στον απόηχο του Ελληνισμού στο Βυζάντιο , ο Καλδέλλης έγραψε ένα μικρότερο βιβλίο για τη φροντίδα των Βυζαντινών για την Αθήνα και τον Παρθενώνά της: Ο Χριστιανικός Παρθενώνας: Κλασσικισμός και Προσκύνημα στη Βυζαντινή Αθήνα (2009):

μετά την αρχαιότητα η Αθήνα και η κλασική κληρονομιά που ακόμα αντιπροσώπευε στο μυαλό πολλών Βυζαντινών δεν έσβησε από το στάδιο της ιστορίας όπως έχει υποστηριχθεί. Ο Παρθενώνας, που μετατράπηκε σε εκκλησία, έγινε σημαντικός τόπος προσκυνήματος του οποίου η φήμη εξαπλώθηκε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο. Ωστόσο, σε αντίθεση με τους τρόπους της βυζαντινής ευσέβειας, αυτό που προσέλκυσε τους προσκυνητές και τη λατρεία δεν ήταν κάποια ιερά λείψανα ή εικόνες που φυλάσσονταν εκεί, αλλά ο ίδιος ο Παρθενώνας, το κτίριο, του οποίου το κλασικό παρελθόν ήταν γνωστό και, μάλιστα, αρκετά ορατό. Η χριστιανική αφοσίωση βρισκόταν εδώ σε έναν άμεσο και συνεχή διάλογο με την αρχαιότητα, στην ίδια την έδρα του κλασικού της μεγαλείου.[25]

Η στενή σύνδεση του Βυζαντίου με τον Ελληνισμό δημιούργησε ένα πολύ διαφορετικό είδος Χριστιανικού κόσμου από ό,τι στη Δύση, όπου οι περισσότεροι πάπες είχαν έντονη αντιπάθεια για οτιδήποτε ελληνικό (ξεκινώντας από τον Γρηγόριο τον Μέγα, 590-604) και ενστάλαξαν στην Εκκλησία μια φρίκη της παγανιστικής λογοτεχνίας. Αν και υπήρχαν πάντα εντάσεις μεταξύ των δύο πολιτισμών στην Ανατολή, αυτές οι εντάσεις διατηρούσαν μια ισορροπία που εμπόδισε τον Χριστιανισμό να βυθιστεί στην αποκλειστική τρέλα που χαρακτήριζε τον Ρωμαιοκαθολικισμό.

Η βυζαντινή αυτοκρατορική εξουσία μπορούσε πάντα να βασίζεται σε μια άφθονη προσφορά κοσμικών αξιωματούχων εκπαιδευμένων στην ελληνιστική κληρονομιά. Μια σημαντική συνέπεια είναι ότι η πολιτική φιλοσοφία που καθοδηγούσε την άρχουσα ελίτ ήταν κλασική και όχι βιβλική. Αντίθετα, η δυτική «πολιτική θεολογία» αντλήθηκε κυρίως από την Παλαιά Διαθήκη. Ο Ρωμαϊκός Χριστιανισμός ήταν μια διπλή θρησκεία: ενώ οι άνθρωποι έλεγαν να μιμούνται τον Χριστό και να φέρουν τον σταυρό τους, η άρχουσα ελίτ, από την εποχή του Καρλομάγνου, άντλησε την έμπνευσή της από τον Εβραίο Τανάχ, θεωρώντας τον εαυτό του ως χρισμένο νέο Μωυσή ή νέος Δαβίδ (ποτέ ως νέος Ιησούς).

Η ιδεολογία των σταυροφοριών προήλθε κατευθείαν από τις ιστορίες των ιερών πολέμων του Ισραήλ. Στον ανατολικό Χριστιανισμό, αυτή η πλάνη ήταν πάντα μακριά από το αντίβαρο της ελληνιστικής φιλοσοφίας και ιστορίας. Χωρίς αυτή την εξισορροπητική δύναμη, ο δυτικός χριστιανισμός έπεσε κάτω από τα ξόρκια του Γιαχβέ σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από την Ανατολική Εκκλησία.

Το μίσος του παπισμού για τον ελληνικό πολιτισμό έχει επίσης βαθιά απήχηση στην Παλαιά Διαθήκη. Είναι, άλλωστε, η ουσία του αντι-αφομοιωτιστικού μεσσιανισμού που διαμόρφωσε το τελικό σώμα της Παλαιάς Διαθήκης, με κερασάκι στην τούρτα τα Βιβλία των Μακκαβαίων.

Το πνεύμα του εβραϊσμού της Παλαιάς Διαθήκης εκδηλώθηκε επίσης μέσῳ του δικολαβισμού που επικρατούσε στη Δύση, οδηγώντας απευθείας στο δόγμα του Καθαρτηρίου, στην Ιερά Εξέταση και το κάψιμο των αιρετικών και σε τόσες όψεις που είναι ξένες προς την Ορθοδοξία. Ο John Meyendorff και ο Aristeides Papadakis, έγραψαν στο The Christian East and the Rise of the Papacy (1994)d —ένα απαραίτητο βιβλίο για τον βυζαντινό ρεβιζιονιστή— για «τη μετατροπή του παπισμού στο πιο περίπλοκο δικαστήριο του Χριστιανικού κόσμου. … Νομικές και όχι θρησκευτικές λειτουργίες επρόκειτο να καθορίσουν το πρότυπο της παπικής δραστηριότητας για τον υπόλοιπο κεντρικό Μεσαίωνα. Πρακτικά κάθε παπικός άρχοντας κατά την περίοδο 1100-1300 έπρεπε να είναι δικηγόρος».[26]

Η Βυζαντινή Ρεπουμπλικανική Μοναρχία

Η βυζαντινή πολιτική ζωή έχει μελετηθεί με άνευ προηγουμένου βάθος από τον Καλδέλλη στο The Byzantine Republic : People and Power in New Rome (2015). Εδώ πάλι βάζει τέλος στην παραπληροφόρηση αιώνων. «Ένα φανταστικό μοντέρνο κατασκεύασμα με την ονομασία «Βυζάντιο», που ταυτίζεται με τη θεοκρατία και τον απολυταρχισμό, βρίσκεται ανάμεσα σε εμάς και τη ζωντανή πολιτική κουλτούρα των ανατολικών Ρωμαίων».[27]Το Βυζάντιο, υποστηρίζει ο Καλδέλλης, ήταν ουσιαστικά Δημοκρατία, με τη ρωμαϊκή έννοια του όρου. Ήταν μια βασιλεία (βασίλειο) στην υπηρεσία μιας πολιτείας (το ελληνικό αντίστοιχο του res publica ), μιας ρεπουμπλικανικής μοναρχίας στην οποία η λαϊκή αναγνώριση έκανε αυτοκράτορες και η λαϊκή αποδοκιμασία τους ανέτρεπε. Δεν λειτουργούσε πάντα στην πράξη, αλλά αυτό ήταν τουλάχιστον «μια βαθιά ενσωματωμένη ιδεολογία. Δηλαδή, αυτό ήταν το μόνο αποδεκτό πλαίσιο για τη νομιμοποίηση της αυτοκρατορικής εξουσίας στο Βυζάντιο και διαμόρφωσε θεμελιωδώς πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί».[28]«Δεν υπήρχε αυτοκρατορική νομιμότητα χωρίς λαϊκή συναίνεση».[29]

Σίγουρα, υπήρχαν δυναστείες, αλλά «οι δυναστικοί ισχυρισμοί δεν ήταν δικαίωμα, αλλά μόνο ένα από τα πολλά ρητορικά επιχειρήματα που μπορούσε να κάνει ένας αυτοκράτορας (ή ένας πιθανός αυτοκράτορας).[30]

«Ακριβώς όπως οι άνθρωποι μπορούσαν να συμμετάσχουν σε αριθμούς για να τερματίσουν μια δυναστεία (το 695, το 1042, και το 1185 ), έτσι θα μπορούσαν επίσης να συσπειρωθούν για να την υπερασπιστούν όταν ήταν δημοφιλής και την αντιλαμβανόταν ότι απειλείται».[31]

Σύμφωνα με τον Καλδέλλη, «η ρητή ή υποκείμενη υπόθεση όλων των αφηγήσεων, ομιλιών, δηλώσεων και εγγράφων που σχετίζονται με τη βασιλεία » είναι ότι «ο αυτοκράτορας υποτίθεται ότι εργαζόταν σκληρά προς όφελος των υπηκόων του». Και έτσι το 491, όταν ο Αναστάσιος Α΄ «εξελέγη» (καταξιωμένος) αυτοκράτορας στον ιππόδρομο, δήλωσε: «Δεν αγνοώ πόσο μεγάλο βάρος έχει επιβαρυνθεί πάνω μου για την κοινή ασφάλεια όλων. … Παρακαλώ τον Παντοδύναμο Θεό να με βρεις να δουλεύω τόσο σκληρά στις δημόσιες υποθέσεις όσο ήλπιζες όταν με εξέλεξες τώρα παγκοσμίως».[32]

Το 511, όταν μια διαμάχη έφερε τον Αναστάσιο με τον πατριάρχη Μακεδόνιο και ο κίνδυνος εμφυλίου πολέμου αυξανόταν, «ο Αναστάσιος εμφανίστηκε στον ιππόδρομο χωρίς το στέμμα του και προσφέρθηκε να παραιτηθεί, γεγονός που ηρέμησε το πλήθος. Όταν οι άνθρωποι του είπαν να ξαναβάλει το στέμμα του, συμβολικά του επένδυαν ξανά αυτοκρατορική εξουσία».[33]

Ο εκλεκτικός χαρακτήρας της βασιλείας δεν πρέπει φυσικά να συγχέεται με τη σύγχρονη χρήση μεμονωμένων μυστικών ψηφοφοριών. «Εκλογή» σήμαινε συλλογική λαϊκή αναγνώριση, και αυτό έκανε τον ιππόδρομο, απευθείας συνδεδεμένο με το Αυτοκρατορικό Παλάτι για λόγους ευκολίας, την καρδιά της Βυζαντινής Δημοκρατίας.

Οι Βυζαντινοί δεν ήταν παθητικά υποκείμενα. «Ήταν σε επιφυλακή για ευκαιρίες να παρέμβουν στην πολιτική της πόλης και μπορούσαν να κινητοποιηθούν μέσα σε λίγες ώρες. Έτειναν να ενεργούν ως μία ομάδα και σπάνια χωρίζονταν σε αντίθετες πλευρές. οι μειονοτικές ομάδες σπάνια είχαν επιτυχία».[34]

Ο Καλδέλλης παρέχει πολλά παραδείγματα «επεισοδίων όταν ο λαός της Κωνσταντινούπολης πήρε την πρωτοβουλία να υπερασπιστεί και να επιβάλει τις απόψεις του όταν επρόκειτο για θρησκευτικά, πολιτικά, φορολογικά και δυναστικά ζητήματα ή όταν αντιπαθούσαν έναν αυτοκράτορα και ήθελαν να τον ξεφορτωθούν».[35]

Το Βυζάντιο ήταν δημοκρατική και όχι «συνταγματική» μοναρχία. Ενώ δεν υπήρχαν τακτικοί νομικοί μηχανισμοί με τους οποίους ο λαός μπορούσε να ασκήσει την εξουσία, δεν υπήρχαν επίσης επίσημες συμφωνίες που θα μπορούσαν να προστατεύσουν έναν αυτοκράτορα από την οργή του λαού ή άλλων στοιχείων της δημοκρατίας όταν καταφεύγουν σε εξωνομικά μέτρα.[36]

Οι εκφράσεις της λαϊκής εξουσίας συχνά έπαιρναν τη μορφή εμφυλίου πολέμου. Τα βυζαντινά χρονικά καθιστούν σαφές ότι αυτό θεωρήθηκε ως ατυχής αλλά θεμιτή εκδήλωση του ρεπουμπλικανικού πνεύματος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο «κανένα κράτος στην ιστορία δεν είχε περισσότερους εμφύλιους πολέμους που δεν άλλαξαν τίποτα σχετικά με τη δομή ή την ιδεολογία της πολιτείας. Οι βυζαντινοί εμφύλιοι ήταν συνήθως μόνο για το προσωπικό».[37]

Στην εισαγωγή του στο Streams of Gold, Rivers of Blood (2017), ο Καλδέλλης κάλυψε άλλες πτυχές της δημοκρατικής παράδοσης του Βυζαντίου, αντιπαραβάλλοντάς την με τη δυτική φεουδαρχία της ίδιας περιόδου. Η πολιτική ιεραρχία του Βυζαντίου, έγραψε, ήταν «μια αριστοκρατία υπηρεσίας, όχι αίματος, παρά την περιστασιακή ρητορική». Η κυρίαρχη ελίτ «σημαδεύτηκε από υψηλό κύκλο εργασιών και δεν είχε κληρονομικό δικαίωμα σε αξιώματα ή τίτλους, και καμία νομική εξουσία σε πρόσωπα και εδάφη εκτός από αυτά που προέρχονταν από αξιώματα». «Οι οικογένειες έγιναν ισχυρές μόνο όταν πέτυχαν στην αυλική πολιτική και κατάφεραν να διατηρήσουν την αυτοκρατορική εύνοια».

Η Κωνσταντινούπολη ήταν πόλος έλξης για τους πιο ταλαντούχους και δικτυωμένους, αλλά και τους πιο άπορους, γιατί εκεί η αυτοκρατορική και η εκκλησιαστική φιλανθρωπία ήταν πιο γενναιόδωρη. Ήταν ένα μέρος ευκαιρίας. Ο ιδρυτής της βασιλεύουσας Μακεδονικής δυναστείας, Βασίλειος Α' (867-886), ήταν ένας αγρότης που πήγε στην Πόλη για να γλιτώσει από τη φτώχεια και έκανε ελιγμούς για τον θρόνο.[38]

Σαν συντηρητής ζωγραφικής, ο Καλδέλλης αναβιώνει τα αρχικά χρώματα του Βυζαντίου που είχαν σκοτεινιάσει από αιώνες δυτικής συκοφαντίας. Το Βυζάντιο εμφανίζεται τόσο έντονα ρωμαϊκό όσο και βαθιά επίκαιρο σήμερα. Ο Ράνσιμαν εξήγησε στο Βυζαντινός Πολιτισμός : «Το ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπρεπε να είχε αντέξει για χίλια εκατό χρόνια οφειλόταν σχεδόν αποκλειστικά στις αρετές της συγκρότησης και της διοίκησής της. Λίγα κράτη έχουν οργανωθεί με τρόπο τόσο κατάλληλο για την εποχή και τόσο προσεκτικά κατευθυνόμενες για να αποτρέψουν την παραμονή της εξουσίας στα χέρια των ανίκανων».[39]Καταλαβαίνει κανείς καλύτερα γιατί ο Ρώσος φιλόσοφος Konstantin Leontiev (1831-1891) είδε τον «βυζαντινισμό» ως το πολιτικό ιδανικό για τη Ρωσία: μια αυταρχική, εξατομικευμένη εξουσία, που υποστηρίζεται από την Εκκλησία και εξαρτάται από τη λαϊκή υποστήριξη. Ο βυζαντινισμός μπορεί να είναι η συνταγή για διαρκή πολιτισμικά κράτη.[40]

Πόσο Ρωμαίοι ήταν οι Βυζαντινοί;

Στο Romanland: Ethnicity and Empire in Byzantium (2019), ο Καλδέλλης αντιμετωπίζει αυτό που αποκαλεί «ρωμαϊκή άρνηση», τη επιστημονική προκατάληψη ενάντια στην αυτοαποκαλούμενη ρωμαϊκή ταυτότητα των Βυζαντινών. Είναι, λέει, «το προπατορικό αμάρτημα του βυζαντινισμού στη Δύση».[41]

Η ρωμαϊκή άρνηση είναι σήμερα ένας από τους πυλώνες των Βυζαντινών Σπουδών. … οι περισσότεροι ειδικοί στον τομέα συνεχίζουν να αρνούνται τα προφανή, μερικές φορές με ζήλο, προβάλλοντας διάφορα προσχήματα, αρνήσεις και ανόητα επιχειρήματα με τα οποία να ισχυρίζονται ότι οι Βυζαντινοί δεν ήταν «πραγματικά» οι Ρωμαίοι που ισχυρίζονταν ότι ήταν. Σε ορισμένα σενάρια, το «Ρωμαϊκό» φέρεται να ήταν απλώς μια κενή ετικέτα, ένα λείψανο περασμένης αυτοκρατορικής δόξας ή σκληρής αρχαιότητας. Ή ήταν ένα κούφιο κομμάτι πολιτικής προπαγάνδας? ή μια πράξη εξαπάτησης που έγινε από μερικές ελίτ για κάποιο λόγο. ή ένας ανούσιος ισχυρισμός από έναν πληθυσμό που αυταπατούσε τον εαυτό του. ή ισοδυναμούσε με την «Ορθοδοξία»· ή οποιαδήποτε εναλλακτική που θα μπορούσε να αποφύγει τις εθνοτικές προεκτάσεις που μας κοιτάζουν κατάματα μέσα από τόσες πολλές πηγές, είδη και πλαίσια, τόσο κοινωνικά όσο και γεωγραφικά. … Πρέπει να συμβιβαζόμαστε με το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί ήταν αυτό που ισχυρίζονταν ότι ήταν, Ρωμαίοι, με τρόπους που ήταν ταυτόχρονα (και συνολικά) νομικοί, εθνικοί και πολιτικοί. Ότι η ρωμανικότητα είναι το μεγάλο ταμπού, η άβολη αλήθεια, που μας έχει κρατήσει πίσω σε μια κατάσταση διαρκούς γνωστικής ασυμφωνίας. Δεν υπάρχει πλέον απλώς καμία θεωρητική αιτιολόγηση για την κατηγορηματική άρνηση της εθνότητας μιας κοινωνίας και την επιβολή της μιας ασυνάρτητης μίξης εφευρεμένων εναλλακτικών λύσεων που θα συνοδεύουν την επινοημένη ετικέτα («Βυζάντιο») που της έχουμε επίσης επιβάλει.[42]

Η στέρηση από τους Βυζαντινούς της ρωμανικότητας είναι μια δυτική παράδοση που μπορεί να εντοπιστεί στο δεύτερο μισό του όγδοου αιώνα, όταν οι πάπες απομακρύνθηκαν από την Κωνσταντινούπολη και αναζήτησαν την αιγίδα των Φράγκων.

Σε αυτό το σημείο, ο όρος Graeci άρχισε να εκτοπίζει τους Ρομάνι στις δυτικές αναφορές στην ανατολική αυτοκρατορία. Αυτό εντάθηκε όταν ορισμένοι Φράγκοι βασιλείς άρχισαν, αν και στην αρχή μόνο σποραδικά και αβέβαια, να διεκδικούν για τον εαυτό τους τον τίτλο του αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Μέχρι τον ένατο αιώνα, τόσο οι πάπες όσο και οι δυτικοί αυτοκράτορες αμφισβητούσαν, στην επίσημη αλληλογραφία τους, το δικαίωμα του ανατολικού αυτοκράτορα να αυτοαποκαλείται αυτοκράτορας των Ρωμαίων. … Έτσι, οι ανατολίτες αναταξινομούνταν ολοένα και περισσότερο ως Graeci, όρος που στην αρχαία λατινική λογοτεχνία μετέφερε αρνητικούς συνειρμούς που τώρα ενεργοποιήθηκαν εκ νέου, συνειρμούς προδοσίας, μαλθακότητας, σοδομίας, υπερβολικά εξεζητημένης αγάπης για την πολυτέλεια, λεκτική απάτη και δειλία.[43]

Η διαδικασία απεικονίζεται από μια επιστολή του Λουδοβίκου Β', δισέγγονου του Καρλομάγνου, προς τον Βασίλειο Α', τον ιδρυτή της μακεδονικής δυναστείας: «Οι Έλληνες», αναφέρει, «έχουν πάψει να είναι αυτοκράτορες των Ρωμαίων λόγω των κακών τους απόψεων σχετικά με τη θρησκευτική πίστη. Επίσης, όχι μόνο έχουν εγκαταλείψει την πόλη και την έδρα της αυτοκρατορίας [Ρώμη], έχουν επίσης εγκαταλείψει τον ρωμαϊκό λαό [δηλαδή τη Ρώμη] και την ίδια τη γλώσσα [Λατινικά], έχοντας μεταναστεύσει με όλους τους τρόπους σε μια διαφορετική πόλη, έδρα , άνθρωποι και γλώσσα [ελληνικά].» Στην παράφραση του Καλδέλλη, ο Λουδοβίκος «διατηρεί επίσης ότι έχει καλύτερη αξίωση για τον τίτλο επειδή του απονεμήθηκε από τον πάπα, ενώ στα ανατολικά οι λεγόμενοι αυτοκράτορες επικροτήθηκαν μερικές φορές από τη σύγκλητο, τον λαό και τους στρατούς. . Προβάλλοντας αυτό το επιχείρημα, Ο Λουδοβίκος έδειξε πόσο άνετος ήταν με την αρχαία ρωμαϊκή παράδοση. Σε αυτή τη συγκεκριμένη πτυχή, η ανατολική πρακτική προσκολλήθηκε στις αυθεντικές ρωμαϊκές έννοιες περί αναγνώρισης, ενώ η δυτική πρακτική όχι».[44]

Η δυτική εικόνα του Βυζαντίου που προέκυψε «ήταν ένα πακέτο στρεβλώσεων και στρατηγικών παρεξηγήσεων που αφαίρεσαν το Βυζάντιο από τη διεκδίκησή του στη Ρώμη και τελικά δικαιολόγησαν επίσης την κατάκτηση, την εκμετάλλευση και τις (αποτυχημένες) προσπάθειες μεταστροφής του από τις δυτικές δυνάμεις. Αυτή η εικόνα συνεχίστηκε χωρίς διακοπή μέχρι τον δέκατο ένατο αιώνα, όταν εμφανίστηκε το πεδίο των Βυζαντινών Σπουδών, παρόλο που στο μεταξύ είχε εξελιχθεί».[45]

Το πιο ενδιαφέρον μέρος της διατριβής του Καλδέλλη είναι ότι οι Βυζαντινοί φαντάζονταν τη «ρωμιοσύνη» τους όχι μόνο ως πολιτική και πολιτιστική, αλλά και ως εθνική: «οι Ρωμαίοι του Βυζαντίου έβλεπαν τους εαυτούς τους ως μια εθνική ομάδα ή έθνος, που όριζαν με τον ίδιο τρόπο που η εθνική Οι ομάδες και τα έθνη γίνονται κατανοητά από τους σύγχρονους μελετητές και κοινωνιολόγους: είχαν το δικό τους εθνοώνυμο, γλώσσα, έθιμα, νόμους και θεσμούς, πατρίδα και αίσθηση (ακόμα κι αν φανταζόμασταν) ότι ήταν συγγενικά συγγενικά και ταξινομικά διαφορετικά από άλλες εθνοτικές ομάδες».[46]

Ονόμαζαν τους εαυτούς τους Ρωμαίους, τη γη τους Ρωμανία και τη γλώσσα τους Ρωμαίϊκα. «Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας τους οι Βυζαντινοί δεν πίστευαν ότι η γλώσσα τους τους έκανε Έλληνες. Αντίθετα, η εθνότητά τους ως Ρωμαίοι έκανε τη γλώσσα τους «Ρωμαίϊκη» ή Ρωμαϊκή».[47]

Έχοντας διαπιστώσει ότι «οι Ρωμαίοι του Βυζαντίου έβλεπαν τους εαυτούς τους ως μια εθνική ομάδα ή έθνος», ο Καλδέλλης ρωτά: «Πίστευαν οι Βυζαντινοί Ρωμαίοι ότι κατάγονταν συλλογικά και από τους αρχαίους Ρωμαίους;» Υποθέτει ότι το έκαναν, αν και δεν μπορεί να παραθέσει καμία δήλωση σχετικά με αυτό. Ήταν απλώς, λέει, «προϋποτίθεται σε πολλές πρακτικές λόγου».[48]

Αλλά επειδή οι Βυζαντινοί Ρωμαίοι δεν μπορούν να προέρχονται από Ιταλούς Ρωμαίους με αυστηρά γενετική έννοια, ο Καλδέλλης βρίσκεται μπροστά σε ένα άλλο αίνιγμα:

Υπήρξε μια εποχή, εξάλλου, που οι βασικές περιοχές της Ρωμανίας δεν είχαν Ρωμαίους. Πώς ήρθε να γεμίσει με Ρωμαίους; … αξίζει να έχουμε κατά νου ότι αυτό είναι ένα σημαντικό ερώτημα στην αρχαία ιστορία που δεν έχει απαντηθεί ακόμη ικανοποιητικά. Οι εύλογοι όροι για αυτό περιλαμβάνουν Ρωμαιϊκοποίηση, Ρωμαίϊκη εθνογένεση ή Ρωμαιογένεση, δηλαδή τη διαδικασία με την οποία άνθρωποι που είχαν στο παρελθόν άλλες εθνοτικές, εθνικές, νομικές, πολιτικές και πολιτιστικές ταυτότητες έγιναν Ρωμιοί σε αυτές τις κατηγορίες και άφησαν τις προηγούμενες ταυτίσεις τους να ακυρωθούν. Το ότι αυτό συνέβη όντως κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είναι κατανοητό, αν και δεν έχει ακόμη πλήρως θεωρητικοποιηθεί ή διερευνηθεί, ειδικά για την ελληνική Ανατολή.[49]

Ο Καλδέλλης δεν μπορεί να λύσει αυτό το μυστήριο. Κι αυτό γιατί είναι άλυτο μέσα στο κυρίαρχο «ρωμαίϊκο» παράδειγμα, που ο Καλδέλλης δεν αμφισβητεί. Έχει σίγουρα αποδείξει ότι οι Βυζαντινοί έβλεπαν τους εαυτούς τους ως Ρωμαίους, αλλά έχει παρεξηγήσει τι του λένε οι πηγές του για την έννοια του «Ρωμαίου».

Βυζαντινός Ρεβιζιονισμός Τρίτου Τύπου

Ανάμεσα στα οκτώ «στιγμιότυπα» που παρέχει ο Καλδέλλης για να «τονίσει τις εθνοτικές πτυχές της Ρωμανότητας στο Βυζάντιο», κανένα από αυτά δεν δείχνει ότι οι Βυζαντινοί πίστευαν ότι κατάγονταν από Ιταλούς ή Δυτικούς μετανάστες. Δύο από αυτά υποδεικνύουν ότι οι «Ρωμαίοι πρόγονοί» τους προέρχονταν από τα Βαλκάνια και ένα αναφέρουν ότι κατάγονταν από τη Δυτική Ανατολία.[50]

Το πρώτο, βγαλμένο από τα Θαύματα του Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης , αφορά ανθρώπους που αιχμαλωτίστηκαν στα Βαλκάνια και εγκαταστάθηκαν στην Παννονία, οι οποίοι διατήρησαν «τις προγονικές παραδόσεις των Ρωμαίων και την παρόρμηση του γένους τους ».[51]

Ο δεύτερος αφορά τον πληθυσμό του Μέλνικ που ισχυρίζεται το 1246 ότι, «όλοι καταγόμαστε από τη Φιλιππούπολη [μια ελληνική πόλη δυτικά της Κωνσταντινούπολης] και είμαστε καθαροί Ρωμιοί όταν πρόκειται για το γένος μας».[52]

Το τρίτο είναι ένα σχόλιο του 12ου αιώνα σχετικά με μερικούς ανθρώπους από την Ηράκλεια, μια ελληνική πόλη στη Μαύρη Θάλασσα, ανατολικά της Κωνσταντινούπολης, που επανεγκαταστάθηκαν από τον Βασίλειο Α' (867-886) στην Καλλίπολη (Καλλίπολη) στη νότια Ιταλία: «Αυτό εξηγεί γιατί αυτή η πόλη εξακολουθεί να χρησιμοποιεί ρωμαίϊκα έθιμα και ντυσίματα και μια απόλυτα ρωμαίϊκη κοινωνική τάξη, μέχρι σήμερα».[53]

Εδώ έχουμε ανθρώπους που ζουν στην Ιταλία που αυτοαποκαλούνται Ρωμιοί επειδή ήταν μετανάστες από τη Μικρά Ασία — και πιθανώς θεωρούσαν τους Ιταλούς γείτονές τους ως μη Ρωμαίους. Ένα τέταρτο παράδειγμα βρίσκεται στον Ελληνισμό του Βυζαντίου του Καλδέλλη, όπου γράφει: «Για να επιτεθεί στον θεολογικό του αντίπαλο Γρηγόριο της Κύπρου τη δεκαετία του 1280, ο Ιωάννης Μπέκκος υποστήριξε ότι ενώ ο ίδιος «είχε γεννηθεί και μεγαλώσει ανάμεσα σε Ρωμαίους και από Ρωμαίους». Ο Γρηγόριος «γεννήθηκε και μεγάλωσε ανάμεσα σε Ιταλούς, και όχι μόνο αυτό, επηρεάζει απλώς το ντύσιμο και την ομιλία μας».[54 ]Εδώ ένας Βυζαντινός βεβαιώνει ότι είναι αληθινός Ρωμαίος, ενώ οι Ιταλοί όχι. Στην πραγματικότητα, οι Βυζαντινοί αναφέρονταν πάντα στους Ιταλούς όχι ως Ρωμαίους, αλλά ως Λατίνους.

Έτσι, οι βυζαντινές πηγές αναφέρουν ότι όταν οι Βυζαντινοί αναφέρονταν στους Ρωμαίους προγόνους τους, αναφέρονταν σε έναν λαό που ζούσε σε αυτό που αποκαλούσαν «Ρωμανία», μια περιοχή που εκτείνεται δυτικά της Μαύρης Θάλασσας, από την αρχαία Δακία μέχρι τα Βαλκάνια και πιθανώς περιλαμβάνει τη Δυτική Ανατολία. . Η Ιταλία δεν ήταν μέρος αυτής της «Ρωμανίας» — όχι, τουλάχιστον, μέχρι που έγινε βυζαντινή αποικία. Ο Καλδέλλης διάβασε στις πηγές του το αντίθετο από αυτό που λένε, επειδή αιτιολογεί από την υπόθεση ότι «ρωμαϊκός» σημαίνει, ετυμολογικά, «από τη Ρώμη της Ιταλίας». Είναι όμως σωστή αυτή η υπόθεση;

Υπάρχουν αυξανόμενες αμφιβολίες για την αξιοπιστία της ιστορίας του Ευσέβιου της Καισαρείας για το translatio imperii του Κωνσταντίνου από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη,[55]Και ο ίδιος ο Καλδέλλης παραπονιέται ότι, «Σχεδόν κάθε λόγιος που θέλει να απεικονίσει τι σκέφτονταν οι Βυζαντινοί για την πολιτική ή ο αυτοκράτορας ξεστομίζει μερικά αποσπάσματα από τον Ευσέβιο».[56]Πρέπει να σημειωθεί ότι, ακόμη και σύμφωνα με τις λατινικές πηγές, η Ρώμη διοικούνταν από ανατολίτες αυτοκράτορες τουλάχιστον από τη δυναστεία των Σεβήρων (193-235), αν όχι από τη δυναστεία των Φλαβιανών (69-96). Ο Κωνσταντίνος, ένας Φλαβιανός, ήταν ιθαγενής των Βαλκανίων που δεν είχε πατήσει ποτέ το πόδι του στη Ρώμη πριν την κατακτήσει από τον Μαξέντιο. Ο προκάτοχός του Διοκλητιανός ήταν επίσης από τα Βαλκάνια, όπως και πολλοί από τους διαδόχους του, συμπεριλαμβανομένης της δυναστείας του Ιουστινιανού.

Η έλλειψη καταγραφής ότι οι Βυζαντινοί Ρωμαίοι πίστευαν ότι οι πρόγονοί τους προέρχονταν από τη Δύση, πρέπει να αντιπαραβληθεί με τη σαφή παράδοση μεταξύ των Ιταλών Ρωμαίων ότι οι πρόγονοί τους προέρχονταν από την Ανατολή. Βασιζόμενος σε παλαιότερους θρύλους, ο Βιργίλιος είπε στην Αινειάδα του πώς ιδρύθηκε η Ρώμη από τον Αινεία από την Τροία, στην περιοχή του Βοσπόρου. «Η ίδια η Ρώμη ήταν ελληνικής καταγωγής», έγραψε ο ιστορικός του πρώτου αιώνα π.Χ. Στράβων στα Γεωγραφικά του . Ακόμη και τα ονόματα του Ρέμου και του Ρωμύλου στον εναλλακτικό μύθο του Τίτου Λίβιου δείχνουν ελληνική προέλευση: Ρώμος, λατινοποιημένος ως Ρώμος, ήταν ελληνική λέξη που σήμαινε «δυνατός». Ο ελληνόφωνος Ρωμαίος ιστορικός Ηρωδιανός (περίπου 170-240 μ.Χ.) έγραψε ότι, όταν οι Ρωμαίοι έστειλαν μια πρεσβεία στη Φρυγία ζητώντας ένα άγαλμα της θεάς Κυβέλλας, «το πήραν εύκολα υπενθυμίζοντας στους Φρύγες τη συγγένειά τους και ανακαλώντας τους ότι ο Αινείας ο Φρύγας ήταν ο γενάρχης των Ρωμαίων».

Όλοι γνωρίζουν ότι οι Ρωμαίοι της Ρώμης δανείστηκαν το μεγαλύτερο μέρος του πολιτισμού τους, συμπεριλαμβανομένων των θεών τους, από τους Έλληνες. Αλλά κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί οι Ρωμαίοι δεν είχαν θεούς και σχεδόν κανένα δικό τους μύθο. Καλλιεργημένοι Ρωμαίοι, όπως ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Αδριανός (με το παρατσούκλι Graeculus) μιλούσαν και έγραφαν στα ελληνικά.

Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς (1ος αιώνας π.Χ.) δήλωσε στις Ρωμαϊκές Αρχαιότητες ότι «η Ρώμη είναι ελληνική πόλη». Υποστήριξε επίσης ότι «η γλώσσα που μιλούσαν οι Ρωμαίοι» προέρχεται από την Αιολική Ελληνική. Αυτή η γλωσσική θεωρία, που ονομάζεται «Αιολισμός», υιοθετήθηκε από τον Janus Lascaris, έναν από τους πιο εξέχοντες Έλληνες μελετητές της Ιταλικής Αναγέννησης, σε μια διάλεξη που δόθηκε στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας το 1493. Ο Λάσκαρις υποστήριξε ότι ο «λατινικός λαός» (γένος Latinum ) ήταν αρχαιοελληνικής εξαγωγής (γι' αυτό μιμούνταν τους Έλληνες σε κάθε τομέα της δημόσιας και ιδιωτικής τους ζωής) και ότι «η λατινική γλώσσα είναι η ελληνική». Αυτή η θεωρία αντικαταστάθηκε τον δέκατο ένατο αιώνα από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή υπόθεση, ανιχνεύοντας τα λατινικά και τα ελληνικά σε έναν κοινό πρόγονο.[57]

Αλλά πρέπει να ειπωθεί ότι η προέλευση των λατινικών παραμένει ένα μεγάλο μυστήριο. Η ρομανική γλώσσα που μοιάζει περισσότερο με τα λατινικά είναι τα ρουμανικά, και ορισμένοι Ρουμάνοι μελετητές υποστηρίζουν αρκετά πειστικά ότι τα λατινικά προέρχονται στην πραγματικότητα από το μέρος του κόσμου τους, παλαιότερα γνωστό ως Dacia.[58]Αυτή η θεωρία είναι σίγουρα πιο λογική από τον ισχυρισμό του σχολικού βιβλίου ότι οι κάτοικοι της Δακίας υιοθέτησαν χυδαία λατινικά από τις ρωμαϊκές λεγεώνες που βρίσκονταν στο κάτω μέρος της επικράτειάς τους από το 106 έως το 271 μ.Χ., και ξέχασαν εντελώς την αρχική τους γλώσσα, σε σημείο που κανένα ίχνος έμεινε, μετά από το οποίο δέθηκαν τόσο πολύ με τα χυδαία λατινικά (ρουμάνικα) τους που κανένας μεταγενέστερος εισβολέας (Γερμανοί, Ούννοι ή Σλάβοι) δεν μπορούσε να επιβάλει τη δική του γλώσσα.

Ο Καλδέλλης λοιπόν μπορεί να έχει δίκιο να υποθέσει ότι οι Βυζαντινοί «ήταν Ρωμαίοι που είχαν χάσει την επαφή με τη λατινική παράδοση» και ότι όταν αναφέρονταν στη «γλώσσα των προγόνων τους», εννοούσαν τα λατινικά,[59]— αν και οι αποδείξεις είναι άπιαστες — αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι νόμιζαν ότι οι πρόγονοί τους ήταν από το Λάτιο.

Όλα, εκτός από το ακαδημαϊκό δόγμα, υποδηλώνουν ότι η σχέση της Ρώμης με τον ελληνικό ή τον πρωτοβυζαντινό κόσμο ήταν αρχικά αυτή μιας αποικίας, κάπως σαν την Καρχηδόνα σε σχέση με τη Φοινίκη. Η Ρώμη έγινε ηγεμονική στη Μεσόγειο κατά τη διάρκεια μιας σύντομης περιόδου που χαρακτηρίστηκε από ένα κενό εξουσίας στην ανατολική Μεσόγειο, τον πρώτο αιώνα π.Χ., και έχασε την κυρίαρχη θέση της στις αρχές του τρίτου αιώνα μ.Χ. Μέχρι εκείνη την εποχή, είχε θολώσει επιτυχώς αλλά μόνο εν μέρει την πρώιμη ιστορία της, η οποία παραμορφώθηκε ακόμη περισσότερο όταν οι Φράγκοι ανέλαβαν τον έλεγχο του παπισμού και διεκδίκησαν την κληρονομιά της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για τους εαυτούς τους. Από εκείνη την περίοδο χρονολογείται ένα γενικό σενάριο της παγκόσμιας ιστορίας που συνοψίζεται σε μια αμφίδρομη translatio imperii σε τρία στάδια:

από την Ελλάδα στη Ρώμη : μέσω της εξάπλωσης του ελληνισμού στον απόηχο της εκστρατείας του Αλεξάνδρου, ο λαός της Ρώμης εξελληνίστηκε πολιτιστικά.

από τη Ρώμη πίσω στην Ελλάδα: με την πρώτη translatio imperi του Κωνσταντίνου στο Βυζάντιο, οι Έλληνες έγιναν Ρωμαϊκοί.

από την Ελλάδα πίσω στη Ρώμη και στο Άαχεν : Φράγκοι και στη συνέχεια Σάξονες εκρωμαίστηκαν και πήραν πίσω τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από το Βυζάντιο.

Στα άρθρα μου που γράφτηκαν με τον τίτλο «The First Millennium Revisionist» (αναπτύχθηκε στο βιβλίο μου Anno Domini ), έχω εξερευνήσει την πιθανότητα ότι το δεύτερο στάδιο είναι σε μεγάλο βαθμό μια φαντασία, βασισμένη στις πλαστές ιστορίες του Ευσέβιου της Καισαρείας και ενισχυμένη με δυτική πλαστογραφία και προπαγάνδα. Δεν υπήρξε ποτέ μεταφορά πολιτισμού από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη. Ακόμη και το Ρωμαϊκό Δίκαιο, υποτίθεται το μεγαλύτερο δώρο της Ρώμης στον κόσμο, κωδικοποιήθηκε επί Ιουστινιανού και εισήχθη στην Ιταλία από το Βυζάντιο στα τέλη του ενδέκατου αιώνα.[60]

Οι Βυζαντινοί δεν έλαβαν τη ρωμιοσύνη τους από την Ιταλία. Μαζί τους ήταν πάντα στα Βαλκάνια. Οι Βυζαντινοί δεν είναι ούτε απόγονοι ούτε πνευματικοί κληρονόμοι των Ιταλών. Ο πολιτισμός τους προήλθε απευθείας από τον ελληνιστικό πολιτισμό των τελευταίων τριών αιώνων π.Χ. Ο κατεξοχήν Ρωμιός είναι ο Μέγας Αλέξανδρος (ονομάζεται Ρουμί στις αραβικές, περσικές και αφγανικές παραδόσεις). Ο Ελληνισμός ήταν πάντα, εξαρχής, αληθινός Ρωμαίϊκος.

Αυτό που συνέβη, προτείνω, είναι ότι οι Φραγκοϊταλοί έχουν κατοχυρώσει πνευματικά δικαιώματα στο όνομα «Ρωμαίος» διαγράφοντας την ανατολική του προέλευση, ως μέρος μιας περίτεχνης εξαπάτησης που περιελάμβανε την ψευδή δωρεά του Κωνσταντίνου, την ιστορία του Πέτρου ως πρώτου επισκόπου της Ρώμης, και πολλές άλλες ευσεβείς απάτες. Ο κύριος σκοπός ήταν ο σφετερισμός των πρωτογενών δικαιωμάτων της Κωνσταντινούπολης από τη Ρώμη και το Άαχεν και το αποτέλεσμα ήταν η αδελφοκτονία που κατέστρεψε την Ανατολή και τρέλανε τη Δύση.

Ἀπό : Ο Βυζαντινός αναθεωρητισμός αποκαλύπτει την Παγκόσμια Ιστορία, τοῦ Laurent Guyenot, ὅπου μπορεῖτε νά διαβάσετε καί τίς σημειώσεις τοῦ θέματος. 

Ἡ Πελασγική