Αριστοτέλους Πολιτικά : ο προσδιορισμός των εννοιών "πόλις" και "πολίτης"

 Όποιος θελήσει να μελετήσει τα πολιτεύματα, ποια είναι η φύση κι ο χαρακτήρας του καθενός, πρέπει πρώτα–πρώτα να εξετάσει τι άραγε να σημαίνει η λέξη πόλη. Γιατί τώρα γίνεται συζήτηση γι' αυτήν, κι άλλοι λένε:  η πόλη έκαμε αυτή την πράξη, άλλοι λένε ότι δεν την έκαμε η πόλη, αλλά η ολιγαρχία ή ο τύραννος. Όμως από τ' άλλο μέρος βλέπουμε πως όλη η δραστηριότητα του πολιτικού και του νομοθέτη στρέφεται γύρω από την πόλη, και το πολίτευμα είναι κάποια οργάνωση εκείνων που κατοικούν σ' αυτήν. 

Επειδή δε η πόλη ανήκει στις σύνθετες έννοιες,  καθώς και κάθε άλλο αντικείμενο που αποτελεί σύνολο σχηματισμένο από πολλά μέρη, είναι φανερό ότι πρέπει να στρέψουμε πρώτα την έρευνά μας στο πρόβλημα: τι είναι πολίτης, αφού η πόλη αποτελείται από πλήθος πολιτών. Πρέπει, λοιπόν, να εξετάσουμε ποιον πρέπει να ονομάζουν πολίτη και τι είναι ο πολίτης. Γιατί και η έννοια «πολίτης» γίνεται πολλές φορές αντικείμενο αμφισβητήσεων, αφού δεν παραδέχονται όλοι ότι αυτό ή εκείνο το άτομο είναι πολίτης. Συμβαίνει δηλ. ώστε, ενώ στη δημοκρατία ένα πρόσωπο θεωρείται πολίτης, στην ολιγαρχία πολλές φορές το ίδιο πρόσωπο να μην είναι πολίτης.  Ας αφήσουμε τώρα κατά μέρος αυτούς που παίρνουν αυτή την προσωνυμία με κάποιον άλλο τρόπο, όπως π.χ. τους πολιτογραφημένους (ποιητούς), και καθορίζουμε ότι πολίτης δεν είναι εκείνος που κατοικεί κάπου στην πόλη (αφού εκεί συγκατοικούν και οι μέτοικοι και οι δούλοι), ούτε εκείνοι που έχουν το δικαίωμα, να μπορούν να παρουσιάζονται μπροστά στο δικαστήριο σαν συνήγοροι ή κατηγορούμενοι  (αφού αυτό το δικαίωμα το έχουν κι οι πολίτες άλλης πόλης που το αποκτούν δυνάμει συνθηκών με την πόλη) ― το ίδιο άλλωστε ισχύει και στη δική τους πόλη. Σε πολλά μέρη μάλιστα οι μέτοικοι έχουν λιγότερα δικαιώματα απ' αυτούς και αναγκάζονται να διαλέγουν ανάμεσα στους πολίτες ένα προστάτη, ώστε ελάχιστα δικαιώματα αποκτούν από τέτοιες σχέσεις). Το ίδιο συμβαίνει ακριβώς και με τα παιδιά τα οποία λόγω ηλικίας δεν έχουν εγγραφεί ακόμη στα μητρώα των πολιτών. Επίσης κι οι γέροντες που έχουν υπερβεί ορισμένη ηλικία και δεν κάνουν καμιά δουλειά πρέπει να ονομάζονται από μια άποψη πολίτες, αλλά όχι με την πλήρη σημασία της λέξης, προσθέτοντας για τα παιδιά το χαρακτηρισμό «ατελείς» και για τους γέρους το χαρακτηρισμό «παρηκμασμένοι» ή κάτι άλλο παρόμοιο, αφού δε μας ενδιαφέρουν οι λέξεις, αλλά η έννοιά τους που είναι ξεκάθαρη. Εκείνο που αναζητούμε είναι ο ακριβής προσδιορισμός της έννοιας του τέλειου πολίτη που να είναι απαλλαγμένος από κάθε ελάττωμα που θα είναι ανάγκη να διορθωθεί, αφού και γι' αυτούς που έχουν χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα και για τους εξόριστους γεννιούνται παρόμοιες απορίες, αν και ως ποιο βαθμό είναι πολίτες, οι οποίες πρέπει να βρουν τη λύση τους. Πολίτης με την πιο ακριβή σημασία του όρου είναι εκείνος που έχει το δικαίωμα να γίνεται δικαστής ή άρχοντας. Κι από τις αρχές, άλλες έχουν περιορισμένη χρονική διάρκεια, ώστε δεν μπορεί να τις αναλάβει δυο φορές το ίδιο πρόσωπο, ή τουλάχιστον μετά από την πάροδο ορισμένου διαστήματος, κι άλλες έχουν απεριόριστη διάρκεια όπως το να είναι δικαστής ή μέλος της εκκλησίας του δήμου. Ίσως θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτοί ούτε άρχοντες είναι, ούτε ασκούν καμιά εξουσία, αν και είναι γελοίο να λέμε ότι δεν έχουν το δικαίωμα να ανεβαίνουν στα ανώτερα αξιώματα. Αλλ' αυτό δεν έχει καμιά σημασία, αφού πρόκειται μονάχα για ζήτημα ορολογίας. Γιατί δεν υπάρχει καμιά λέξη που να εκφράζει συγχρόνως και την ιδιότητα του δικαστή και την ιδιότητα του μέλους της εκκλησίας του δήμου ώστε μ' αυτή τη λέξη να δηλώνονται και οι δυο εξουσίες μαζί. Για να δώσουμε κάποιο ορισμό σ' αυτή τη λέξη, ας μεταχειρισθούμε την έκφραση: αξίωμα με απεριόριστη διάρκεια. Θεωρούμε, επομένως, πολίτες όσους δικαιούνται να μετέχουν σ' αυτά τα δύο αξιώματα. Αυτός, λοιπόν, είναι ο ορισμός του πολίτη που θα ταίριαζε περισσότερο σ' εκείνους που λέγονται πολίτες. Και δεν πρέπει να λησμονούμε ότι από τα πράγματα, που το καθένα διαφέρει από το άλλο ως προς το είδος, και το ένα απ' αυτά είναι το πρώτο, το άλλο δεύτερο και ούτω καθεξής, αυτά δεν έχουν καμιά σχέση το ένα με το άλλο, ή, αν έχουν, είναι ασήμαντη. Έτσι και τα πολιτεύματα βλέπουμε ότι διαφέρουν το ένα από το άλλο κατ' είδος αφού το ένα είναι μεταγενέστερο και το άλλο προγενέστερο.

 Κι όσα είναι ελαττωματικά και δημιουργήθηκαν παρεκτρεπόμενα από τα αρχικώς διατυπωθέντα αναγκαστικά θα τα τοποθετήσουμε μετά από εκείνα που δεν έχουν κανένα ελάττωμα. (Τι εννοούμε λέγοντας πολιτεύματα από παρέκκλιση θα το εξηγήσουμε αργότερα). Ώστε αναγκαστικά ο πολίτης ενός πολιτεύματος είναι διαφορετικός από εκείνον που ανήκει σε άλλο πολίτευμα. Γι' αυτό, ο ορισμός για τον πολίτη που δόθηκε προηγουμένως μπορεί να εφαρμοσθεί στα δημοκρατικά κυρίως πολιτεύματα. Στους πολίτες των άλλων πολιτευμάτων είναι ενδεχόμενο να ταιριάζει, αλλά όχι αναγκαστικά. Γιατί σε μερικά πολιτεύματα, δεν υπάρχει αυτό που λέμε «λαός», ούτε τακτικές συνελεύσεις της εκκλησίας του δήμου, αλλά συνελεύσεις ορισμένων αρχόντων που συγκαλούνται για να δικάσουν υποθέσεις της αρμοδιότητάς τους, όπως π.χ. στη Σπάρτη όπου οι έφοροι αναλαμβάνουν τις κρατικές υποθέσεις, κι οι άλλες αρχές άλλα ζητήματα, ενώ η γερουσία δικάζει τις σχετικές με τους φόνους δίκες, και ίσως άλλη αρχή κάποιες άλλες. Το αυτό σύστημα εφαρμόζεται και στην Καρχηδόνα, όπου όλες τις δίκες τις δικάζουν ορισμένες αρχές. Επομένως πρέπει να διορθώσουμε τον ορισμό που δώσαμε για τον πολίτη. Γιατί στα άλλα πολιτεύματα δεν υπάρχει ο άρχοντας με απεριόριστη εξουσία, που έχει το δικαίωμα να είναι συγχρόνως μέλος της εκκλησίας και δικαστής, αλλά εκείνος που διορίζεται από την πόλη σε κάποιο αξίωμα. Σ' αυτούς, λοιπόν, που συνέρχονται όλοι μαζί ή σε μερικούς απ' αυτούς έχει δοθεί το δικαίωμα να διαβουλεύονται και να δικάζουν όλες τις υποθέσεις ή μερικές μονάχα. Ποιος, λοιπόν, είναι ο πολίτης σ' αυτά τα συστήματα, γίνεται φανερό από τα παραπάνω: πολίτης δηλ. είναι το άτομο που έχει το δικαίωμα να μετέχει στην πολιτική και δικαστική εξουσία. Και πόλη, για να το πούμε πιο απλά, είναι το πλήθος των πολιτών που είναι οικονομικά αυτάρκεις.

Μτφρ. Β. Μοσκόβης. 1989. Αριστοτέλους Πολιτικά. Ι–ΙΙ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

 Από : ΠΥΛΗ για την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ