Κέντρο Σπουδῶν Ἑβραϊκῆς Κληρονομιᾶς Καστοριᾶς ;

«Σήμερα 14 Μαΐου 2020, το “Κέντρο Σπουδών Εβραϊκής Κληρονομιάς Καστοριάς”, με μία λιτή και απέριττη, σεμνή εκδήλωση θα ήθελε να δηλώσει τον σεβασμό στην μνήμη αυτών των αδικοχαμένων Εβραίων συμπολιτών μας.

 Το “Κέντρο Σπουδών Εβραϊκής Κληρονομιάς Καστοριας “, ιδρύθηκε πριν δυόμισι χρόνια στην Νέα Υόρκη από Καστοριανούς απόδημους (Χριστιανούς και Εβραίους ), και έχει ως στόχο την διάσωση της της Ιστορικής Μνήμης της τοπικής μας ιστορίας και την προβολή της Καστοριάς μας διεθνώς .

Έως σήμερα, ξέχωρα από το ιστορικό ντοκιμαντέρ “TREZOROS ” , που προβάλλεται σε όλες τις ηπείρους, η Καστοριά προβάλλεται δια μέσου της παγκόσμιας οργάνωσης Μαρτς οφ λαιφ (March of Life ), τον διεθνή οργανισμό αλληλεγγύης Σιαμπατ Σιαλομ, των Ομοσπονδιων Σαρφαδιτικων οργανώσεων Αμερικής, σε διάφορες εκδηλώσεις εδώ και στην Αμερική, και για τρίτη συνεχόμενη χρονιά στον Διεθνή Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών.
Σήμερα 14 Μαΐου εορτάζεται και ως ημέρα ιδρύσεως του κράτους του Ισραήλ, από το 1948 και μετά...» (ἐδῶ)

«Κέντρο Σπουδῶν Ἑβραϊκῆς Κληρονομιᾶς Καστοριᾶς» Καί ποιός ὁ σκοπός ἱδρύσεώς του,λένε ; 
« έχει ως στόχο την διάσωση της της Ιστορικής Μνήμης της τοπικής μας ιστορίας και την προβολή της Καστοριάς μας διεθνώς»

Καί ἀφοῦ ὁ τῖτλος λέει : ἑβραϊκῆς κληρονομιᾶς Καστοριᾶς,νά ὑποθέσω πώς μ᾿αὐτό τό κτητικό «μνήμης μας»,τοπικῆς ἱστορίας μας»,«Καστοριᾶς μας»,ἐννοοῦν τῶν ἑβραίων; 

Γιά νά δοῦμε καί περί ἑβραίων τῆς Καστοριᾶς : 

Ω λίμνη, στα γλαυκά σου τα νερά 

Πόσα όνειρα παιδιάτικα λουσμένα 

-Αχ πώς ροδογελούν τα περασμένα 

Στης μνήμης τα γιγάντια τα φτερά

Μα όταν γροικώ νεκρά τα περασμένα

Πώς νοιώθω να δακρύζη ω λίμνη, ωιμένα

Της φαντασίας το βλέμμα εκστατικό.

  Οι στίχοι του Ελληνοεβραίου ποιητή Γιοσέφ Ελιγιά, για μιαν άλλη λίμνη, την Παμβώτιδα, φαίνεται να ταιριάζουν απόλυτα, στην Ισραηλιτική Κοινότητα αυτής της γραφικής πόλης της δυτικής Μακεδονίας, της Καστοριάς.
    Εκεί, μαρτυρείται εγκατάσταση ελληνόφωνων Εβραίων από τον 10ο ήδη αιώνα, οι οποίοι γρήγορα σχημάτισαν ρωμανιωτική κοινότητα. Μια κοινότητα, που απέκτησε όχι μόνον οικονομική ισχύ, αναδεικνύοντας μεγάλους εμπόρους, αλλά και πνευματική λάμψη, αναδεικνύοντας σπουδαίους ραβίνους, μελετητές της Τορά, σημαντικότερος των οποίων αναφέρεται ο Τοβία μπεν Ελιέζερ.
    Στα μέσα του 15ου αιώνα, ένα μεγάλο μέρος των μελών της κοινότητας εγκαταστάθηκε στον Μπαλατά της Κωνσταντινούπολης. Η μετεγκατάσταση αυτή έτυχε της εύνοιας του ίδιου του Μωάμεθ, ο οποίος επιδίωξε να εμπλουτίσει τη ρημαγμένη από κατοίκους Πόλη με ένα στοιχείο υγιές και ακμαίο. Οι Καστοριανοί Εβραίοι εποίκισαν την Επτάλοφο, ως "σουργκουνλού", δηλαδή ως αναγκαστικά μετοικίσαντες, έχτισαν τη δική τους Συναγωγή και για μία περίοδο ολόκληρος ο Μπαλατάς έφερε την ονομασία Καστορία.

Άποψη παλιάς εβραϊκής κατοικίας στην Καστοριά

Η πρόταση του Βαγιαζήτ να εγκατασταθούν στην Οθωμανική αυτοκρατορία Εβραίοι μετά το διωγμό τους από την Ιβηρική χερσόνησο, έφερε πολλούς σεφαραντίμ στην Καστοριά. Στα 1550, είχε ήδη σχηματιστεί μια νέα κοινότητα, από ισπανόφωνους αλλά και ιταλόφωνους φυγάδες.
    Στους επόμενους αιώνες, οι Εβραίοι της Καστοριάς, θα προσεγγίσουν πληθυσμιακά, το ένα δέκατο του συνόλου των κατοίκων της πόλης.
    Η πλειονότητα των μελών της εβραϊκής κοινότητας ήταν πλανόδιοι μικρέμποροι και τεχνίτες. Όμως υπήρχαν και αρκετοί μεγαλέμποροι, με ηγετική θέση τόσο στα κοινοτικά αξιώματα όσο και στην τοπική κοινωνία, των οποίων οι επιχειρήσεις απλώνονταν σε όλα τα τότε σημαντικά οικονομικά κέντρα της Ευρώπης (Βιέννη, Βουδαπέστη, Δρέσδη).
    Το 1830 χτίστηκε η τελευταία-χρονολογικά- Συναγωγή της Καστοριάς, η Μπεθ Καλ, με χορηγίες του Senor Σάκο, του Ισαάκ Μποχώρ και του Μωϋς Ρούσσο, αντικαθιστώντας κάποιες άλλες μικρότερες συναγωγές, που καταστράφηκαν κυρίως από πυρκαγιές. Εκτός του κτίσματος της Συναγωγής υπήρχε το τελετουργικό λουτρό, Μικβέ και στο πίσω μέρος η ελληνοισραηλιτική σχολή.
    Μετά το 1912, με την ενσωμάτωση της πόλης στην ελληνική επικράτεια, οι Εβραίοι της Καστοριάς, είναι εγκαταστημένοι κυρίως, στη συνοικία Τσαρσί και δραστηριοποιούνται σε εμπορικές επιχειρήσεις υφασμάτων, υαλικών, νεωτερισμών, όμως υπάρχουν και ιδιοκτήτες ζαχαροπλαστείων, παντοπωλείων κ.ά.

Το μνημείο Ολοκαυτώματος

 Μετά το 1941 και μέχρι τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στη ζώνη επιρροής της οποίας ανήκε η Καστοριά, οι Εβραίοι ζουν δυο "ήρεμα" χρόνια. Το Σεπτέμβριο του 1943 μπαίνουν στην πόλη οι Γερμανοί. Παραμονή του Γιομ Κιπούρ,- σύμφωνα με το πάγιο γερμανικό τέχνασμα της επιλογής μεγάλων εβραϊκών εορτών για την επιβολή αντισημιτικών μέτρων- ζητείται από την κοινότητα να καταβάλει ένα σημαντικό χρηματικό ποσό, ως αντίποινα-λύτρα για τη διαφυγή κάποιων νέων στο βουνό.
    Η Μπέρρυ Ναχμία, σε βιβλίο της, αναφέρει, πως ένα ακόμη γερμανικό τέχνασμα, ήταν η αποστολή πλαστών γραμμάτων που υποτίθεται έγραφαν συγγενικά πρόσωπα εγκαταστημένα δήθεν στη Πολωνία, με στόχο τον καθησυχασμό της εβραϊκής κοινότητας.
    Τη νύχτα της 24ης Μαρτίου 1944 συλλαμβάνεται ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης και φυλακίζεται στο Γυμνάσιο Θηλέων Καστοριάς. Τρεις μέρες μετά, 763 άνθρωποι, μαζί με ένα μικρό αριθμό Γιουγκοσλάβων Εβραίων που είχαν καταφύγει στην Καστοριά, οδηγούνται με φορτηγά στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στην Πολωνία, στο ταξίδι χωρίς γυρισμό.
   
 Η Συναγωγή κατεδαφίζεται το 1948, το σχολείο λίγα χρόνια αργότερα. Το νεκροταφείο της κοινότητας, στην πηγή της Ντόμπλιτσας, δεν υπάρχει πια. Σήμερα, μια μόνον εβραϊκή οικογένεια κατοικεί στην πόλη.
    Πενήντα και κάτι χρόνια μετά, κανείς δε φαίνεται να θυμάται ή ακόμη χειρότερο, κανείς δε φαίνεται να γνωρίζει, πως για μια χιλιετία έζησε στον τόπο αυτό μια μεγάλη εβραϊκή κοινότητα.
    Σε πανοραμικό σημείο, με υπέροχη θέα στη λίμνη, βρίσκεται το Μνημείο των Εβραίων Μαρτύρων της Καστοριάς, θυμάτων του Ολοκαυτώματος.

Ἀπό : Η ΕΒΡΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 

Ὑπάρχει καί αὐτό τό βιβλίο τοῦ Θρασύβουλου Παπαστρατῆ : ΣΤΑΧΤΕΣ ΚΑΙ ΔΑΚΡΥΑ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ… ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

Κατά τά λεγόμενά τους,λοιπόν,μία οἰκογένεια μόνον ἔχει μήνῃ σήμερα στήν Καστοριά. Ἀπορία : Τό Κέντρο Σπουδῶν Ἑβραϊκῆς Κληρονομιᾶς Καστοριᾶς,τί ἀκριβῶς θέλει νά ἐπιτύχῃ μέ τήν [ρὀ 2,5 ἐτῶν,σύστασίν του; Τί ἀκριβῶς θέλει νά ἐξυπηρετήσῃ ; Νά μάθουν οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες κάτοικοι τῆς Καστοριᾶς,τί ἀκριβῶς ;Πώς ἡ Καστοριά ἀνῆκε κάποτε στούς ἐβραίους ;Πώς μέσῳ καλι χάρις αὐτῶν ἔγινε αὐτό πού εἶναι; Δέν καταλαβαίνω τήν ἀξία ἑνός τέτοιου Κέντρου Σπουδῶν(;),ἀλήθεια !

Μουσείο Εβραϊκής Κληρονομιάς στην Καστοριά

Το Κέντρο Μελετών Εβραϊκής Κληρονομιάς και Μουσείου στην Καστοριά βρίσκεται στην παλιά πόλη, στην καρδιά της παλιάς «σχολικής συνοικίας», μια γειτονιά με διάφορα ελληνικά σχολεία του 18ου αιώνα.
Το μουσείο θα φιλοξενηθεί σε ένα παραδοσιακό σπίτι / ορόσημο της περιοχής και θα αποτελείται από δύο μέρη: πρώτον, το τμήμα του ανακαινισμένου κτηρίου που θα φιλοξενήσει την έκθεση και, δεύτερον, ένα μοντέρνο, νεόκτιστο μέρος όπου συναντήσεις, σεμινάρια, προβολές ταινιών και εκπαιδευτικά προγράμματα.
Το μουσείο επιθυμεί να αποτελέσει ένα νέο σύμβολο για την πολιτική εκπαίδευση και τη διαπολιτισμική επικοινωνία, καθώς και να δημιουργήσει ένα νέο παράδειγμα για μελλοντικά διεθνή έργα. Η γυάλινη πρόσοψη του νέου κτηρίου του μουσείου βλέπει στην εβραϊκή συνοικία της Καστοριάς, δημιουργώντας μια οπτική σύνδεση μεταξύ των δύο (ἐδῶ)

Ο Κλιφ Ρούσο, αντιπρόεδρος του ιδρύματος που ζει στη Νέα Υόρκη είναι γιος του Πινο και της Λίνας Ρούσσο, δύο από τους 35 διασωθέντες που κατάφεραν να επιστρέψουν ζωντανοί από το στρατόπεδο του θανάτου, φανερά συγκινημένος ανέφερε ότι παρότι γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη «νοιώθω Καστοριανός, είμαι παιδί αυτής της πόλης», και ότι αυτή την αγάπη «τη μετέδωσε η μητέρα μου που δεν έπαψε ποτέ να μου μιλά για τη ζωή της στην Καστοριά».
Ανακοίνωσε ότι : το επόμενο διάστημα θα ξεκινήσουν οι εργασίες δημιουργίας μουσείου με την ιστορία των Εβραίων της πόλης και «φιλοδοξούμε ότι έως το τέλος του 2020 θα είναι επισκέψιμο». Θα περιέχει ιστορικά ντοκουμέντα και κειμήλια από την ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα της πόλης.( Καθημερινή 21/04/2018)

Center of Studies of Jewish Heritage of Kastoria,Μη κερδοσκοπικός οργανισμός,πρόεδρος : Antony Papadamianos

Τήν μία εἶναι ἡ Θεσσαλονίκη,τήν ἄλλη ὁ Βόλος,ἡ Βέροια,ἡ Λάρισα,τά Τρίκαλα,τό Διδυμότειχο,τά Ἰωάννινα,ἡ Σπάρτη,ἡ Κρήτη .....νά καί ἡ Καστοριά ! Ἄμ τό «διαπολιτισμική ἐπικοινωνία»;  Κυρίως ὅμως,αὐτό τό «ἑβραϊκῆς κληρονομιᾶς»,γιατί δέν μπορῶ νά τό χωνέψω ... ; 

Ἑβραϊκό περιοδικό ΧΡΟΝΙΚΑ,Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1998

Ἡ Πελασγική