Ο Σωκράτης καταδικάστηκε για μια διαφορά τριάντα μόνον ψήφων επί
πεντακοσίων ψηφισάντων.
Δεν γνωρίζω αν έχει σχολιαστεί μέχρι σήμερα το
κατά πόσον επέδρασαν οι "νεφέλες" του Αριστοφάνη στην κρίση των
δικαστών. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι, το θέατρο εκείνη την εποχή
είχε έντονο παιδευτικό έως ιερό χαρακτήρα και ασκούσε μεγαλύτερη
επιρροή στον Δήμο από ό,τι η τηλεόραση στις μέρες μας. Έτσι, το ακραία
συκοφαντικό αυτό έργο, αποκύημα της εμπάθειας ενός λαϊκιστή
δραματουργού, ύφανε από πολύ νωρίς το πέπλο της δυσπιστίας που κάλυψε
τον φιλόσοφο μέχρι το τέλος της ζωής του. Κατόπιν των πάρα πάνω είναι
άραγε υπερβολή να υποθέσει κανείς ότι οι "νεφέλες" επηρέασαν τριάντα -
πάντως - πολίτες - δικαστές ώστε να αποφανθούν καταδικαστικά για τον
Σωκράτη και πώς, σε τελική ανάλυση, αποφασιστικό ρόλο στην ετυμηγορία
του δικαστηρίου δεν υπήρξαν οι ψευδείς και ανόητες κατηγορίες του
Άνυτου (αντιγραφή από τις "νεφέλες") αλλά διότι, πίσω από αυτές, υπήρχε η
σκιά του ινδάλματος της ντόπιας υποκουλτούρας, ο "Θεϊκός" Αριστοφάνης;
Ας δούμε τι δίδαξε ή τι προσπάθησε να διδάξει - σε τελική ανάλυση - ο Σωκράτης: Ομολογουμένως, όλοι οι διάλογοι του Σωκράτη υπήρξαν "αποτυχημένοι" ως προς την εύρεση του ζητούμενου ορισμού. Αλλά αυτός ακριβώς ήταν ο στόχος του και το μήνυμα που ήθελε να μεταδώσει. Και τούτο, γιατί ορισμός σημαίνει να ορίσεις το πράγμα καθαυτό χωρίς αντιφάσεις, να εγκλωβίσεις το απόλυτο, δηλαδή να συλλάβεις το "είναι". Όμως μια τέτοια σύλληψη ξεπερνά τα γνωσιολογικά μας μέσα. Η διδασκαλία του Σωκράτη λοιπόν έγκειται στην προσπάθεια ακριβώς να αποδείξει ότι η ανθρώπινη διάνοια δεν είναι σε θέση να ορίσει το είναι ("sein") των πραγμάτων και, συνεπώς, όλες οι γνώσεις και οι πεποιθήσεις μας σχετική και όχι απόλυτη αξία έχουν. Είναι δε πολύ πιθανό να είπε όντως τη φράση "εν οίδα, ότι ουδέν οίδα" και αν ναι, ασφαλώς δεν μπλοφάριζε αφού φιλόσοφος ήταν και όχι κατεργάρης. Έτσι, με τον τρόπο αυτό, έθεσε πρώτος και το ζήτημα της γνωσιολογίας της γνώσης. Ωστόσο επειδή -όπως κάθε άνθρωπος- είχε την ανάγκη μιας σταθεράς στη ζωή του, επέλεξε την πόλη, δηλαδή την πατρίδα και την ανθρώπινη κοινωνία και χάριν αυτής της επιλεγμένης σταθερής αξίας υπάκουσε πειθήνια στην απόφασή της πόλης να πιει το κώνειο. Εφ' όσον τα πάρα πάνω ισχύουν, τότε πρέπει να δεχθούμε ότι η διδασκαλία του Σωκράτη ακυρώνει τις ιδεολογίες ως προβάλλουσες ολοκληρωτικές απαιτήσεις στην ερμηνεία της ζωής, και, συνεπώς, αφού κανείς δεν κατέχει την υπέρτατη αλήθεια, τότε και κανείς δεν δικαιούται στο όνομά της να θυσιάσει ανθρώπινες ζωές. Με άλλα λόγια, η ουσία της σωκρατικής διδασκαλίας είναι η άρνηση της όποιας αυθεντίας και ως εκ τούτου είναι βαθύτατα ανθρωποκεντρική αλλά και υπέροχα πατριωτική. Πόσο έχουμε άραγε καταλάβει το μήνυμα αυτό μετά 2.400 τόσα χρόνια; Εξ αποδείξεως απολύτως τίποτα!
Ας δούμε τι δίδαξε ή τι προσπάθησε να διδάξει - σε τελική ανάλυση - ο Σωκράτης:
ΑπάντησηΔιαγραφήΟμολογουμένως, όλοι οι διάλογοι του Σωκράτη υπήρξαν "αποτυχημένοι" ως προς την εύρεση του ζητούμενου ορισμού. Αλλά αυτός ακριβώς ήταν ο στόχος του και το μήνυμα που ήθελε να μεταδώσει. Και τούτο, γιατί ορισμός σημαίνει να ορίσεις το πράγμα καθαυτό χωρίς αντιφάσεις, να εγκλωβίσεις το απόλυτο, δηλαδή να συλλάβεις το "είναι". Όμως μια τέτοια σύλληψη ξεπερνά τα γνωσιολογικά μας μέσα. Η διδασκαλία του Σωκράτη λοιπόν έγκειται στην προσπάθεια ακριβώς να αποδείξει ότι η ανθρώπινη διάνοια δεν είναι σε θέση να ορίσει το είναι ("sein") των πραγμάτων και, συνεπώς, όλες οι γνώσεις και οι πεποιθήσεις μας σχετική και όχι απόλυτη αξία έχουν. Είναι δε πολύ πιθανό να είπε όντως τη φράση "εν οίδα, ότι ουδέν οίδα" και αν ναι, ασφαλώς δεν μπλοφάριζε αφού φιλόσοφος ήταν και όχι κατεργάρης. Έτσι, με τον τρόπο αυτό, έθεσε πρώτος και το ζήτημα της γνωσιολογίας της γνώσης. Ωστόσο επειδή -όπως κάθε άνθρωπος- είχε την ανάγκη μιας σταθεράς στη ζωή του, επέλεξε την πόλη, δηλαδή την πατρίδα και την ανθρώπινη κοινωνία και χάριν αυτής της επιλεγμένης σταθερής αξίας υπάκουσε πειθήνια στην απόφασή της πόλης να πιει το κώνειο.
Εφ' όσον τα πάρα πάνω ισχύουν, τότε πρέπει να δεχθούμε ότι η διδασκαλία του Σωκράτη ακυρώνει τις ιδεολογίες ως προβάλλουσες ολοκληρωτικές απαιτήσεις στην ερμηνεία της ζωής, και, συνεπώς, αφού κανείς δεν κατέχει την υπέρτατη αλήθεια, τότε και κανείς δεν δικαιούται στο όνομά της να θυσιάσει ανθρώπινες ζωές.
Με άλλα λόγια, η ουσία της σωκρατικής διδασκαλίας είναι η άρνηση της όποιας αυθεντίας και ως εκ τούτου είναι βαθύτατα ανθρωποκεντρική αλλά και υπέροχα πατριωτική. Πόσο έχουμε άραγε καταλάβει το μήνυμα αυτό μετά 2.400 τόσα χρόνια; Εξ αποδείξεως απολύτως τίποτα!