Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στην Ελληνική Επανάσταση

Η διεθνής βοήθεια και εμπλοκή στην επιτυχία του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία ήταν κρίσιμη και σημαντική. Χωρίς την οικονομική και στρατιωτική συμπαράσταση χωρών και λαών με δύναμη, επιρροή και πλούτο η επιτυχία του Αγώνα πέραν πάσης αμφιβολίας θα ήταν δύσκολη. Η εμπλοκή στην Επανάσταση της Ρωσίας, Βρετανίας, Γαλλίας, Πρωσίας και Αυστρίας  επηρέασε καταλυτικά τον αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση.

ΡΩΣΙΑ

Οι Ρώσοι από την εποχή του τσάρου Ιβάν του Τρομερού έβλεπαν την χώρα τους ως υποστηρικτή και προστάτη των Χριστιανών της Βαλκανικής Χερσονήσου. Αυτή η πολιτική θεώρηση της Ρωσίας ήταν η προϋπόθεση της υποστήριξης του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα. 
Είχε προηγηθεί επί τρεις συνεχείς αιώνες η επέκταση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας εις βάρος της Οθωμανικής. Οι τσάροι Ιβάν ο Τρομερός και Πέτρος ο Μέγας κατάφεραν να μετασχηματίσουν την Ρωσία σε μια μεγάλη δύναμη της Ευρώπης, ενώ επί Μεγάλης Αικατερίνης μεταξύ των ετών 1762-1796 η Ρωσία αποκόμισε μεγάλα εδαφικά οφέλη από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως απόρροια νικηφόρων πολέμων. Σε αυτή την περίοδο το λεγόμενο «ανατολικό ζήτημα» απέκτησε την πραγματική του έννοια, τουτέστιν την αποσύνθεση και διάλυση της Μεγάλης Πύλης. 

Το 1821 ο τσάρος Αλέξανδρος συνέχιζε να εφαρμόζει την πάγια ρωσική πολιτική αμφισβήτησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ο Αλέξανδρος Υψηλάντης απευθύνθηκε στον τσάρο Αλέξανδρο ζητώντας «να σώσει την Ορθοδοξία το θείο φως της οποίας κατευθύνει το μεγάλο έθνος των Ρώσων». Οι Έλληνες επαναστάτες ανέμεναν την βοήθεια των «ορθοδόξων συμπατριωτών» τους, όπως χαρακτήριζαν τους Ρώσους, έχοντας υπόψη ότι η συμμαχία με αυτούς, πέραν των κοινών θρησκευτικών πεποιθήσεων, θα μπορούσε να βασιστεί στον επί πολλούς αιώνες διαρκούντα ανταγωνισμό μεταξύ Ρώσων και Οθωμανών. Ο τσάρος Αλέξανδρος όμως δεν ήθελε άμεση εμπλοκή στην Ελληνική Επανάσταση, θέλοντας να αποφύγει εκείνη την εποχή έναν ακόμη πόλεμο και την αποξένωση από τις άλλες μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης. Αντ’ αυτού πρότεινε ως λύση την σύγκλιση ενός ευρωπαϊκού συνεδρίου που θα συζητούσε το πρόβλημα που ενέκυψε στα Βαλκάνια.

Παράλληλα ο Κλέμενς φον Μέττερνιχ, υπουργός εξωτερικών της Αυστρίας, έπεισε τον τσάρο να αποφύγει οποιαδήποτε δραστηριότητα στα Βαλκάνια, εκτός και αν συμφωνούσαν με κάτι τέτοιο οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις. Σύμφωνα με τον Μέττερνιχ μια εμπλοκή των Ρώσων στα Βαλκάνια θα επηρέαζε το ισοζύγιο και την ισορροπία δυνάμεων σε όλη την Ευρώπη. Πολλοί υπουργοί όμως του τσάρου Αλέξανδρου είχαν την άποψη ότι η Ρωσία είχε ηθικό χρέος να υποστηρίξει τους Έλληνες, με αποτέλεσμα ο τσάρος να ταλαντεύεται μεταξύ της βοήθειας προς τους Έλληνες και της μη εμπλοκής. Ο θάνατος του το 1825 και η ανάληψη της εξουσίας από τον αδελφό του Νικόλαο σήμανε μια αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας σε σχέση με το ελληνικό ζήτημα. Η εξωτερική πολιτική προς την Μεγάλη Πύλη είχε πλέον δυο όψεις. Η μια όψη αντικατόπτριζε την ηθική υποχρέωση των ορθοδόξων Ρώσων να συμπαρασταθούν στον ελληνικό αγώνα. Η άλλη όψη προσέφερε την ευκαιρία στους Ρώσους να επεκταθούν στην Μεσόγειο και να υποδηλώσουν έτι περαιτέρω την παρουσία τους στην Ευρώπη.
 Η πτυχή αυτή της επέκτασης της Ρωσίας στην Μεσόγειο θορύβησε τις άλλες μεγάλες δυνάμεις Αυστρία, Πρωσία, Βρετανία και Γαλλία και παρακίνησε το ενδιαφέρον και την ενασχόληση τους με το ελληνικό ζήτημα, διότι η πιθανότητα πολέμου μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών με την συμμετοχή των Ρώσων θα απορρύθμιζε την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη και θα δημιουργούσε προοπτική ενός γενικευμένου πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη. Έτσι η σηματοδότηση της ρωσικής εμπλοκής στον αγώνα ανεξαρτησίας των Ελλήνων σήμανε και το έντονο ενδιαφέρον των υπολοίπων μεγάλων δυνάμεων για την Ελληνική Επανάσταση.  

ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Μετά την μεγαλειώδη νίκη επί του Ναπολέοντος στο Βατερλό το 1815 η Βρετανία προέκυψε ως η μεγαλύτερη δύναμη παγκοσμίως. Κατά την διάρκεια του 19^ου αιώνα η χώρα αυτή αναρριχήθηκε στην κορυφή των αποικιοκρατικών δυνάμεων και ως εκ τούτου η πολιτική της ήταν να παραμείνει και να διατηρήσει τα κεκτημένα της, φροντίζοντας για την σταθερότητα στην Ευρώπη. Έτσι ο ελληνικός απελευθερωτικός αγώνας είχε ως επακόλουθο την βρετανική διαμεσολάβηση και παρέμβαση, διότι ο πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών έθετε σε κίνδυνο τα συμφέροντα της Βρετανίας κυρίως στο Ιόνιο, το οποίο ήταν υπό βρετανική κυριαρχία και είχε καταστεί κέντρο εμπορίου στη Μεσόγειο.

Κατά την έναρξη της Επανάστασης η Βρετανία υποστήριξε την πολιτική Μέττερνιχ και αυτή των υπολοίπων μεγάλων δυνάμεων και διακήρυξε την πλήρη ουδετερότητα της στον αγώνα των Ελλήνων, έχοντας την άποψη ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπρεπε να παραμείνει εδαφικά ακέραιη. Παράλληλα όμως η βρετανική κοινή γνώμη και οι πολλοί Βρετανοί φιλέλληνες έδειχναν αμέριστη συμπαράσταση στον αγώνα των Ελλήνων, κάτι που υποχρέωσε τον βρετανό υπουργό εξωτερικών Κάνινγκ να διαπραγματευτεί την αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας με τους Ρώσους και ταυτόχρονα να τους αποτρέψει να εμπλακούν σε πόλεμο με τους Οθωμανούς, ούτως ώστε να μην διαταραχθεί κατά το δυνατόν το status quo στην Ευρώπη.

Οι Βρετανοί αποδείχθηκαν ενεργοί υποστηρικτές της ανεξαρτησίας των Ελλήνων και ο ρόλος τους στην έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης ήταν θετικός.

ΓΑΛΛΙΑ

Το γαλλικό ενδιαφέρον και η ενασχόληση με το ελληνικό ζήτημα ξεκίνησε το 1823 επειδή η πολιτική ηγεσία της χώρας έως τότε ήταν απασχολημένη με τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο του 1820. Ακολουθώντας πιστά την πολιτική Μέττερνιχ και τις αρχικές αποφάσεις των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, η Γαλλία δεν προσέφερε βοήθεια στον ελληνικό αγώνα. Η αποφυγή μιας σύγκρουσης Ρωσίας-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν και για την Γαλλία υψίστης σημασίας, όπως ήταν και για τις άλλες μεγάλες δυνάμεις. Η γαλλική συμμετοχή στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων δεν ήταν καθοριστική για την έκβαση του, παρ’ όλο που η γαλλική κοινή γνώμη πίστευε ότι η βοήθεια προς τους Έλληνες θα μπορούσε να εξιλεώσει από την ήττα του Βατερλό, ενώ άλλοι έβλεπαν την συμμετοχή στον αγώνα των Ελλήνων ως μια ευκαιρία να αποκαταστήσουν την Γαλλία ως μεγάλη δύναμη στην ευρωπαϊκή πολιτική και να μην επιτρέψουν στην Ρωσία και Βρετανία να αποκτήσουν περαιτέρω ισχύ στην ήπειρο.

Έχοντας όλα αυτά υπόψη η Γαλλία το 1825 αποφάσισε να βοηθήσει ενεργά τους Έλληνες, έστειλε μάλιστα τον φιλέλληνα συνταγματάρχη Φαβιέρο να συνδράμει με τις στρατιωτικές του γνώσεις στον αγώνα. Όμως ταυτόχρονα η γαλλική κυβέρνηση υποστήριζε την Αίγυπτο ενισχύοντας την στρατιωτικά, δηλαδή ενίσχυαν τους μόνους εναπομείναντες συμμάχους των Οθωμανών στην Μέση Ανατολή και αυτούς που έπαιξαν με την εισβολή τους στην Πελοπόννησο αποδιοργανωτικό ρόλο στην Επανάσταση. 
Η συμμαχία Γαλλίας-Αιγύπτου ήταν κρίσιμη διότι προσέφερε στην Γαλλία καθοριστικό ρόλο στην Μέση Ανατολή, κάτι που αποδείχτηκε ιστορικά πολύ αργότερα.

ΑΥΣΤΡΙΑ-ΠΡΩΣΙΑ

Η εξωτερική πολιτική της Πρωσίας ήταν αναφανδόν κατά της συμμετοχής στον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα, συμμεριζόμενη απολύτως την αυστριακή πολιτική του Μέττερνιχ που είχε ως προμετωπίδα την κυριαρχία των Οθωμανών επί του ελληνικού λαού. Αυτή η πολιτική συνοψιζόταν στην φράση «οι Έλληνες δεν έχουν δίκιο». Για την Αυστρία και την Πρωσία η διατήρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτελούσε βασικότατο επιστέγασμα της εξωτερικής τους πολιτικής. Οποιαδήποτε αλλαγή στο status quo θα δημιουργούσε παρατεταμένη αλλαγή στα Βαλκάνια, κάτι που ουδόλως επιθυμούσαν οι Αυστριακοί.
 Η διατήρηση του status quo στην Ευρώπη συμπεριελάμβανε και την σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό που ανησυχούσε περισσότερο όμως τον Μέττερνιχ ήταν ο κίνδυνος μιας σύγκρουσης Ρωσίας-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως απόρροια της Ελληνικής Επανάστασης. Πρωσία και Αυστρία πίστευαν ότι η κατάρρευση της Μεγάλης Πύλης θα δημιουργούσε μεγάλη αστάθεια στην Βαλκανική Χερσόνησο, μια χερσόνησος που γειτνίαζε με την αυστροουγγρική μοναρχία.

Αν και η πολιτική Μέττερνιχ κατάφερε να εμποδίσει μια σύγκρουση Ρωσίας-Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν κατάφερε όμως να καταστείλει την Ελληνική Επανάσταση. Το όνειρο του Μέττερνιχ ότι ο ελληνικός ξεσηκωμός θα αυτοκαταστρεφόταν δεν ευδοκίμησε και γκρεμίστηκε βίαια.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η Ελληνική Επανάσταση ήταν η πρώτη επιτυχημένη εθνική εξέγερση εναντίον του status quo της Ευρώπης του 19^ου αιώνα και σηματοδότησε την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μιας αυτοκρατορίας της οποίας η ύπαρξη ήταν κρίσιμη για το ισοζύγιο δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη και την Μεσόγειο. Για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή ιστορία ένα μικρό έθνος κατάφερε να αποκτήσει την ανεξαρτησία του δια μέσου μιας εθνικής εξέγερσης. Η επιτυχία των Ελλήνων ενθάρρυνε μια σειρά από εθνικές εξεγέρσεις σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία και οδήγησε στην γέννηση της Σερβίας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας, ενώ σηματοδότησε και την έναρξη απελευθερωτικών αγώνων για πολλά άλλα έθνη μετά το 1821.

Γ. Λιναρδής