Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Του Π.Σ.Παναγιωτόπουλου,Αντεισαγγελέως Εφετών Αθηνών

 

       Μετά την καταδίκη του Σωκράτη σε θάνατο, από το Δικαστήριο της Ηλιαίας, και επειδή η εκτέλεση δεν επιτρεπόταν να γίνει, προτού επιστρέψει η «Πάραλος», το ιερό πλοίο των Αθηναίων, που είχε μεταφέρει την επίσημη αντιπροσωπεία των Αθηναίων (η «θεωρίς ναύς») στις εορτές της Δήλου, ο Σωκράτης παρέμεινε στη φυλακή, περίπου 1 ½ μήνα, με δεμένα τα πόδια. Εκεί, λοιπόν, τον επισκέφθηκαν αρκετοί από τους μαθητές του και του πρότειναν, έχοντες προετοιμάσει σχετικά το έδαφος, να δραπετεύσει.

       Στον πλατωνικό διάλογο «Κρίτων», που μας μεταφέρει σ’ αυτές τις στιγμές, θαυμάζει κανείς την υψηλόφρονα στάση του φιλοσόφου. Όχι, δεν είναι δυνατόν, αυτός, που κατανάλωσε τη ζωή του επικρίνων, ελέγχων και καλών σε νέες ηθικές αξίες, να δραπετεύσει. Θα μείνει και θα υπακούσει στους νόμους της πατρίδας του, με προθυμία, με αταραξία, με χαρά ακόμη. Διότι, προς αυτούς, τους νόμους της πατρίδας του, παρά την αρχική διαφωνία του και παρά το κακό που του έκαμαν, διατηρεί πάντοτε  εκείνο το φιλικό σεβασμό, τον οποίο έχουμε προς ό,τι μας είναι πολύ αγαπητό.

       Και διότι, καλώς γνωρίζει ότι δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της μια πόλη, στην οποία οι νόμοι και οι δικαστικές αποφάσεις μένουν μόνο στα χαρτιά [«…εν ή αι γενόμεναι δίκαι μηδέν ισχύουσιν, αλλά υπό ιδιωτών, άκυροί τε γίγνονται και διαφθείρονται»]. Δεν μπορεί λοιπόν να προβεί στη δραπέτευσή του, εφόσον αυτή είναι άδικη πράξη, με τη δικαιολογία ότι και η καταδίκη του είναι άδικη. Όχι: Στην αδικία, δεν προσθέτει αυτός αδικία [«Ούτε άρα ανταδικείν δεί ούτε κακώς ποιείν ουδένα ανθρώπων, ουδ’ αν οτιούν πάσχη υπ’ αυτών»].

       Συνεχίζων δε ο Σωκράτης λέγει, και αν, ενώ δραπετεύω, έλθουν και με συναντήσουν οι νόμοι και μου ζητήσουν επιτακτικά τον λόγο, γιατί τους εγκαταλείπω και φεύγω, αν με θέσουν προ του ερωτήματος, αν πιστεύω ότι μπορεί να σταθεί όρθια μια πολιτεία, όπου οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν έχουν κανένα κύρος, αλλά ματαιώνονται και ποδοπατούνται από τους πολίτες, τι θα απαντήσω, εγώ που τέτοια δίδασκα μέχρι χθες;  Ότι δηλαδή   «εμμενείν ταις δίκαις αίς αν η πόλις δικάζη». Και αν συνεχίσουν οι νόμοι το δριμύ κατηγορώ του υπό δραπέτευση πολίτη: Μήπως απ’ αυτούς του νόμους δεν γεννήθηκε και μεγάλωσε; Υπό τους νόμους αυτούς δεν ανετράφη  και έγινε πολίτης, μέλος της Αθηναϊκής πατρίδος, την οποία τόσο αγάπησε; Υπό τους νόμους αυτούς  δεν έζησε, πολιτεύθηκε και δίδαξε; Πώς τώρα θα τους προδώσει και θα φύγει λάθρα! Άλλωστε, θα του πουν οι νόμοι, ότι αυτοί οι ίδιοι επιτρέπουν σε κάθε πολίτη να εκπατρισθεί. Όταν λοιπόν ο Σωκράτης ενηλικιώθηκε και εννόησε τους νόμους της πατρίδας του, μπορούσε να φύγει αν δεν συμφωνούσε με αυτούς. Αφού όμως δεν έφυγε, αλλ’ έμεινε μέχρι βαθυτάτου γήρατος στην Αθήνα, σημαίνει ότι ομολόγησε εμπράκτως τη συμφωνία του και συνήψε ένα σιωπηρό συμβόλαιο με τους νόμους. Πώς τώρα έρχεται να σχίσει αυτό το συμβόλαιο και να καταπατήσει τη συμφωνία;

       Τελειώνουν δε την φανταστική συνομιλία τους με το Σωκράτη, οι προσωποποιηθέντες νόμοι με την υπέροχη έκκληση: «Σωκράτη, πρόσεξε!  Τίποτε μη λογαριάσεις, ούτε τα παιδιά σου, ούτε τη ζωή σου προ του δικαίου. Άλλωστε, όταν θα πεθάνεις –διότι, κι αν δραπετεύσεις, κάποτε θα πεθάνεις- και μεταβείς στον Άδη, οι εκεί αδελφοί μας, οι νόμοι του Άδη (ο Μίνως, ο Ραδάμανθυς, ο Αιακός και ο Τριπτόλεμος) θα σε υποδεχθούν με δυσμένεια, όπως αρμόζει στους καταπατητές των νόμων».       

       Τέτοια ήταν η μορφή του Σωκράτη, ζωντανή, αληθινή και ακίβδηλη, παλλόμενη από την ιδέα του δικαίου και της ηθικής. Είναι αυτός που πεθαίνει με το χαμόγελο στα χείλη και παραδειγματίζει με τη θυσία του. Τον ακούμε μέχρι σήμερα: «Ουδέ αδικούμενον άρα δεί ανταδικείν, ως πολλοί οίονται, επειδή γε ουδαμώς δει ανταδκείν» [: Ούτε όταν αδικείται κανείς πρέπει να ανταποδίδει το άδικο, όπως πιστεύει ο πολύς κόσμος, αφού βέβαια απολύτως δεν πρέπει να αδικεί κανείς].  Μέχρι τότε, ασφαλώς, δεν είχε ακουσθεί υψηλότερη διδασκαλία και δεν ακούστηκε και  μετά, μέχρι που σήμανε η ώρα, για να αντηχήσει επί της γης το κήρυγμα του Ναζωραίου …

πηγή