Ο Τύμβος της Αμφίπολης μέσα σε ένα αναγεννησιακό έργο ζωγραφικής...

Γράφει ο Ο Μιχαήλ Ρωμανός
Μουσειολόγος, Εικαστικός καλλιτέχνης και Επιμελητής εκθέσεων
 
Όλα τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχουν έρθει στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη αποδεικνύουν τη μοναδικότητα του ταφικού μνημείου στο λόφο Καστά στην Αμφίπολη, επισφραγίζοντας το γεγονός ότι πρόκειται για τάφο βασιλικής δυναστείας, με πολύ μεγάλη δύναμη και εξουσία, τον καιρό εκείνο...

Η σύνθεση της παράστασης του μοναδικού ψηφιδωτού της Αρπαγής της Περσεφόνης, αποτελεί προσφιλές θέμα της Ελληνικής Μυθολογίας, το οποίο ζωντανεύει με την εκπληκτική απόδοση των κινήσεων τη δραματικότητα της σκηνής, φανερώνοντας ότι η ελληνική ζωγραφική της περιόδου έχει ήδη κατακτήσει την τρισδιάστατη φόρμα και ανθεί όπως η κεραμική και η μεταλλοτεχνική.

Αναμφίβολα αποτελεί τη βάση της πρώιμης Αναγεννησιακής ζωγραφικής και οι ζωγράφοι της Ελληνικής αρχαιότητας μπορούν να συγκριθούν με τους μεγάλους καλλιτέχνες της Ευρωπαϊκής ζωγραφικής όλων των περιόδων. Άλλωστε είναι γνωστό ότι επάνω σε σχέδια των καλλιτεχνών των ελληνιστικών χρόνων που διασώθηκαν και πέρασαν στην κατοχή των Ευρωπαίων καλλιτεχνών, στηρίζεται η άνθηση της Αναγεννησιακής τέχνης. Ακόμη και το στυλ των ενδυμάτων φανερώνει το μεγάλο αυτόν επηρεασμό.

Αναζητώντας λοιπόν έργα Αναγεννησιακά, για μελέτη σχετικά με τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ύστερα από μαρτυρίες και δημοσιεύσεις ερευνητών στο διαδίκτυο, ότι πιθανώς οι καλλιτέχνες της Ευρώπης την περίοδο της Αναγέννησης, γνώριζαν το μεγάλο μυστικό του τάφου του Μ.Αλεξάνρου και πολλοί από αυτούς έχουν συμπεριλάβει στα έργα τους στοιχεία που μαρτυρούν πολλά για το θέμα αυτό, έμεινα έκπληκτος όταν αντίκρισα έργα του Ρούμπενς, του Ραφαήλ και του Sodoma.

Η μεγάλη όμως έκπληξη ήρθε όταν αντίκρισα ένα αναγεννησιακό έργο που παρουσιάζει με ένα εντελώς αλληγορικό τρόπο τον γάμο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης.

Το έργο αποτελεί μία τεράστια τοιχογραφία του Σοντόμα περίπου το 1547, σε ανάκτορο της Ιταλίας και συγκεκριμένα στην βίλα Φαρνεζίνα (Villa Farnesina), μία από τις ωραιότερες αναγεννησιακές επαύλεις που βρίσκεται στην περιοχή Τραστέβερε της Ρώμης. Η αίθουσα των Γάμων του Μ. Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης, ήταν το υπνοδωμάτιο του Αγκοστίνο Κίτζι και διακοσμήθηκε από τον ζωγράφο Τζοβάνι Αντόνιο Μπάτσι, γνωστό με το όνομα Ιλ Σοντόμα (Giovanni Antonio Bazzi - IL Sodoma), βασισμένος επάνω σε σχέδια που είχε στην κατοχή του, από τον ζωγράφο Αετίων που έζησε την εποχή ανέγερσης του μνημείου στην Αμφίπολη (οπότε γνώριζε την αρχιτεκτονική του τάφου).

Έτσι λοιπόν ο Σοντόμα ζωγράφισε στην αίθουσα έναν κύκλο τοιχογραφιών με γεγονότα από τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το πιο σημαντικό από τα έργα αυτά είναι η τοιχογραφία των Γάμων του Μ. Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης, όπου ο Μακεδόνας βασιλιάς σπεύδει προς τη νύφη Ρωξάνη, περιτριγυρισμένη από ερωτιδείς και περιμένοντας ημίγυμνη τον Αλέξανδρο στην άκρη του κρεβατιού της. Ο Αλέξανδρος εικονίζεται να δίνει στην Ρωξάνη το βασιλικό στέμμα, ενώ ο Υμέναιος μαζί με τον Ηφαιστίωνα παρακολουθεί την σκηνή (διακρίνεται μία αντίδραση στο χέρι του Ηφαιστίωνα, πιθανώς σαν να μην συμφωνεί στην ενέργεια του Αλεξάνδρου).

Και εικονίζεται όντως μία υπέροχη σκηνή γάμου, αλλά παρατηρώντας με πολύ προσοχή ψάχνοντας για σύμβολα που πιθανώς είναι κρυμμένα στο έργο και μαρτυρούν ίσως το μεγάλο μυστικό, βρέθηκα μπροστά στον τάφο της Αμφίπολης και σε μία δραματική σκηνή θανάτου...

Και μάλιστα κανείς δεν θα μπορούσε να καταλάβει το νόημα και το συμβολισμό του έργου, γιατί δεν γνώριζαν την αρχιτεκτονική του τάφου, αφού ήταν άγνωστος και δεν είχε ανακαλυπτεί, οπότε για όλους ήταν μία υπέροχη σκηνή γάμου. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι ο ζωγράφος παραπλανούσε το κοινό, με το τίτλο του έργου. Όμως ο τάφος του Λόφου Καστά στην Αμφίπολη έχει ήδη αρχίσει να αποκαλύπτεται ... Και όλοι πλέον μπορούμε βλέποντας το έργο να αποκωδικοποιήσουμε τα σύμβολα που με τόση μαεστρία ο ζωγράφος έχει απεικονίσει, σε μία υποτιθέμενη σκηνή γάμου, που δυστυχώς είναι μία δραματική σκηνή θανάτου.
Παρατηρώντας λοιπόν το έργο ολόκληρος ο τάφος βρίσκεται εμπρός μας και είναι συγκλονιστική η ανάλυση των στοιχείων που μας αποκαλύπτονται.

Βλέπουμε τα πάντα, ακόμη και στοιχεία που δεν έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη και ίσως βρεθούν με την πρόοδο της ανασκαφής ... άλλωστε ποιος περίμενε να δει το εκπληκτικό ψηφιδωτό στο διάδρομο του ταφικού μνημείου, όταν δεν υπάρχει παρόμοιο σε άλλο Μακεδονικό τάφο της περιόδου, από αυτούς που έχουν ανασκαπτεί; ή το καταπληκτικό κεφάλι της Σφίγγας;
Και να ο τάφος αποκαλύπτεται και μαζί το φοβερό μυστικό του έργου. Πρωταγωνιστές στην παράσταση ο Αλέξανδρος, που δεσπόζει στο κέντρο της σκηνής, μεγαλόπρεπα και εντυπωσιακά, όπως αρμόζει στο μεγάλο στρατηλάτη, η σύζυγος του η Ρωξάνη ντυμένη με λεπτουφανσμένους χιτώνες, καθισμένη στο κρεβάτι, ο επιστήθιος φίλος του Αλεξάνδρου, Ηφαιστίωνας, με τον Υμέναιο δίπλα του, ο γιος του Αλεξάνδρου που εικονίζεται ως παιδί να παίζει και τρεις δούλες, στα αριστερά της εικόνας.
Όλοι είναι μέσα σε ένα υπερπολυτελές δωμάτιο κοσμιμένο με πλούσιο μαρμάρινο διάκοσμο.
Μα κανένας δεν είναι χαρούμενος και κανένας δε γελά, όπως αρμόζει στο γεγονός του γάμου, όλοι είναι σχεδόν ακίνητοι και μία απόκοσμη θλίψη είναι σχηματισμένη στα πρόσωπα τους...  δεν ζει κανείς... είναι όλοι μέσα στον τάφο, έχουν ήδη πεθάνει !
Και μία ομάδα αγγέλων (ερωτιδείς) συνυπάρχουν στη σύνθεση με τρόπο ευρηματικό και συμβολικό.

Έξω από το δωμάτιο, στο φόντο της δεξιάς πλευρά, ο ζωγράφος αναπαριστά μία όμορφη πόλη που διασχίζεται από έναν ποταμό που βρέχει τις όχθες της, ενώ γέφυρες την ενώνουν. Είναι η Αμφίπολη και ο φιδίσιος ποταμός της ο Στρυμώνας, που κατά την αρχαιότητα τη χώριζε, γι αυτό και ονομάστηκε η πόλη Αμφί-πολη. Και ενώ έξω από το δωμάτιο υπάρχει μία υπέροχη εικόνα λουσμένη στο φως, μέσα σε αυτό ο νεαρός Υμέναιος που στέκεται πλάι στον Ηφαιστίωνα, κρατάει αναμμένο δαυλό, για να φωτίζει το θάλαμο που είναι σκοτεινός και υπόγειος, καθώς δεν μπαίνει το φως του ήλιου μέσα, αλλά και για να μας αποκαλύψει το μυστικό του ζωγράφου, για όσους μπορούν να το δουν και να το καταλάβουν. Ακριβώς πίσω του ερμητικά κλειστή η θύρα με το Ιονικό υπέρθυρο, ακριβώς ίδιο με την μαρμάρινη θύρα του θαλάμου, του τύμβου. Κλειστή και απόρθητη.

 Σε πρώτο πλάνο μία σειρά από κολόνες σαν κάγκελα περιφρούρησης που δεσμεύουν μεγάλα τμήματα μαρμάρου συμβολίζοντας το μαρμάρινο ολοστρόγγυλο περίβολο του τύμβου που τον προστατεύει και τον οριοθετεί. Στο βάθος ο μακρύς διάδρομος με τις κολόνες που σχηματίζουν καμάρες στην οροφή και θόλο και που αποτελεί την μέχρι τώρα ανασκαμένη είσοδο σε αυτόν και η κόρη με την μορφή της "Καρυάτιδας" (σε εισαγωγικά ο όρος, γιατί πιθανώς να μην έχει σωστά αποδοθεί, ίσως να είναι μαινάδα του Διονύσου των Ορφικών Μυστηρίων), δίπλα ακριβώς στην Ρωξάνη, όπου κρατάει με το ένα χέρι τον χιτώνα της και το άλλο όρθιο στο κεφάλι της στάμνα ή νυφική υδρία για την τελετή, φοράει ακριβώς τον ίδιο χιτώνα με την γλυπτική φιγούρα του τύμβου που είναι ζωσμένος ακριβώς κάτω από το στήθος. Το χρώμα του υφάσματος μας παραπέμπει στο γκρι χρώμα του άψυχου μαρμάρου.
Είναι λοιπόν η "Καρυάτιδα" μπροστά από την Ρωξάνη που την κοιτάζει με μία παγωμένη θλίψη στο πρόσωπο.
Και η Ρωξάνη ετοιμάζεται να ξαπλώσει για τον αιώνιο ύπνο της. Σε κρεβάτι ναόσχημο, με κίονες σαν ταφικό μνημείο, ολοστόλιστο με Σφίγγες και ρόδακες και σαν να διαγράφεται στο τέμπλο του η ξυλόγλυπτη παράσταση της Αρπαγής της Περσεφόνης, ενώ σχέδιο κυμάτιου ίδιο με αυτό του ψηφιδωτού περιτρέχει την οροφή του νεκροκρέβατου της... λευκή, ολόλευκη, μια στιγμή πριν κλείσει για πάντα τα μάτια.


Και ο Αλέξανδρος την στεφανώνει.
Έτοιμος να κατέβει τα σκαλοπάτια που βρίσκονται εμπρός του, που φαίνονται σαν δύο επίπεδα πιο κάτω, στο ένα έχει αποθέσει την περικεφαλαία του. Έτοιμος λοιπόν να μεταβεί στον δικό του νεκρικό θάλαμο, που βρίσκεται σε κατώτερο σημείο (υπόγειο) εσωτερικά του οικοδομήματος ... Και μέσα σε αυτόν βρίσκονται και όλα τα πρόσωπα της σκηνής. Η πόρτα είναι ερμητικά κλειστή πίσω τους και ασφαλισμένη. Είναι ο οικογενειακός τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και όλα τα προσφιλή του πρόσωπα αναπαύονται για πάντα μαζί του.

Συγκλονιστικές λεπτομέρειες: Ο τάφος βρέθηκε σφραγισμένος με χώμα, ότι ακριβώς κάνουν οι ερωτιδείς (αγγελάκια) δηλαδή, στην οροφή του κρεβατιού, που ετοιμάζονται να ρίξουν ένα βαρύ ύφασμα και να σκεπάσουν εξ ολοκλήρου το κρεβάτι. Και το ύφασμα έχει το χρώμα του χώματος, είναι γκρι και πένθιμο.
Σημαντική παρατήρηση: εικονίζονται περισσότεροι του ενός είσοδοι στον τάφο, εκτός του γνωστού μεγαλοπρεπούς !!!
Το έργο αυτό του Σοντόμα, βασίζεται επάνω σε σχέδια του Αετίων: Έλληνας ζωγράφος και γλύπτης του 4ου αι. π.Χ. Είχε ακολουθήσει το Μ. Αλέξανδρο στην εκστρατεία του και εμπνευσμένος από το γάμο του με την Περσίδα πριγκίπισσα Ρωξάνη, δημιούργησε τον περίφημο πίνακά του "Οι γάμοι του Αλέξανδρου και της Ρωξάνης" (237 π.Χ.). Ο πίνακας αυτός βρέθηκε μετέπειτα στην Ιταλία, τον είχε δει ο Λουκιανός το 180 μχ, όπως μαρτυρεί σε έργο του και πιθανώς να υπάρχει ακόμη σε κάποια από τις μεγάλες ιδιωτικές συλλογές.

πηγή